مسئله 1238 - در نُه صورت اگر در شماره ركعتهاي نماز چهار ركعتي شكّ كند، بايد قدري فكر كند و بنابراحتياط واجب فورا هم فكر نمايد، اگر يقين يا گمان به يك طرف شكّ پيدا كرد، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند، والاّ به دستورهايي كه گفته ميشود عمل نمايد. و آن نُه صورت از اين قرار است:
اوّل - آنكه بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوّم شكّ كند، دو ركعت خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند، و بعد از نماز بنابراحتياط واجب يك ركعت نماز احتياط ايستاده بدستوري كه بعدا گفته ميشود، بجا آورد.
دوّم - بين دو و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوّم، كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.
سوّم - شكّ بين دو و سه و چهار بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوّم، كه بايد بنابر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
چهارم - شكّ بين چهار و پنج بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوّم، كه بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد. ولي اگر يكي از اين چهار شكّ پيش از تمام شدن ذكر واجب سجده دوّم براي او پيش آيد، نماز باطل است، ولي بنابراحتياط مستحبّ بدستور شكّ مزبور عمل كند، و سپس نماز را دو باره بخواند.
پنجم - شكّ بين سه و چهار، كه در هر جاي نماز باشد، بايد بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
ششم - شكّ بين چهار و پنج در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند، و بعد از سلام، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد. و احتياط مستحبّ آن است كه در اين صورت و همچنين در صورت هفتم و هشتم و نهم بعد از نماز احتياط، دو سجده سهو نيز بجا آورد.
هفتم - شكّ بين سه و پنج در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند، و بعد از سلام، دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.
هشتم - شكّ بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند، و بعد از سلام، دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته بجا آورد.
نهم - شكّ بين پنج و شش در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهّد بخواند، و بعد از سلام، دو سجده سهو بجا آورد، و بنابر احتياط مستحبّ دو سجده سهو ديگر هم براي ايستادن بيجا بجا آورد.
مسئله 1239 - اگر يكي از شكهاي صحيح براي انسان پيش آيد، نبايد نماز را بشكند، و چنانچه نماز را بشكند، معصيت كرده است، و اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند - مثل پشت كردن به قبله - نماز را از سرگيرد، بنابراحتياط واجب نماز دوّم هم باطل است و اگر بعد از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند، مشغول نماز شود، نماز دوّم صحيح است، گرچه معصيت كرده است.
مسئله 1240 - اگر يكي از شكهائي كه نماز احتياط براي آنها واجب است در نماز پيش آيد، چنانچه انسان نماز را تمام كند و بدون خواندن نماز احتياط، نماز را از سر بگيرد، معصيت كرده است. و اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند نماز را از سر گرفته باشد بنابراحتياط واجب نماز دوّم هم باطل است، و اگر بعد از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند، مشغول نماز شده نماز دوّم صحيح است، گرچه معصيت كرده است.
مسئله 1241 - وقتي يكي از شكهاي صحيح براي انسان پيش آيد، چنانكه گفته شد، بايد فورا فكر كند. ولي اگر امور مؤثّر در تحقيق از ذهن نميرود، چنانچه كمي بعد فكر كند، اشكال ندارد، مثلا اگر در سجده شكّ كند، ميتواند تا بعد از سجده، فكر كردن را تأخير بيندازد.
مسئله 1242 - اگر اوّل گمانش به يك طرف بيشتر باشد، بعد دو طرف در نظر او مساوي شود، بايد بدستور شكّ عمل نمايد. و اگر اوّل دو طرف در نظر او مساوي باشد و بطرفي كه وظيفه اوست بنا بگذارد، بعد گمانش بطرف ديگر برود، بايد طرف گمان را بگيرد و نماز را تمام كند.
مسئله 1243 - كسي كه نميداند گمانش به يك طرف بيشتر است يا هر دو طرف در نظر او مساوي است، يعني نميداند كه گمان دارد يا شكّ، اگر احتمال ميدهد به يك طرف گمانش زيادتر باشد، يعني توجّهش به يك طرف بيشتر است، بايد آن طرف را بگيرد، والاّ بدستور شكّ عمل كند، و اگر اين توجّه را هم در خود نميبيند، به حالت قبلي، اگر شكّ يا ظنّ بوده عمل كند، و اگر حالت قبلي ظنّي يا شكّي در آن مورد ندارد، حكم شكّ را دارد. البتّه اين مسئله در افراد عادّي كمتر اتّفاق ميافتد.
مسئله 1244 - اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدي داشته، كه مثلا دو ركعت خوانده يا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته، ولي نداند كه گمانش بخواندن سه ركعت بوده، يا هر دو طرف در نظر او مساوي بوده، بايد نماز احتياط را بخواند.
مسئله 1245 - اگر موقعي كه تشهّد ميخواند، يا بعد از ايستادن شكّ كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، و در همان موقع يكي از شكهائي كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتّفاق بيفتد صحيح ميباشد، براي او پيش آيد، مثلا شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، چنانچه بدستور آن شكّ عمل كند، نمازش صحيح است. ولي احتياط مستحبّ اعاده نماز است.
مسئله 1246 - اگر پيش از آنكه مشغول تشهّد شود، يا پيش از ايستادن، شكّ كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، و در همان موقع يكي از شكهائي كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است، برايش پيش آيد، نماز باطل است.
مسئله 1247 - اگر موقعي كه ايستاده، بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنج شكّ كند و يادش بيايد كه يك سجده يا دو سجده را از ركعت پيش بجا نياورده، نمازش باطل است.
مسئله 1248 - اگر شكّ او از بين برود و شكّ ديگري برايش پيش آيد، مثلا اوّل شكّ كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بعد شكّ كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، بايد بدستور شكّ دوّم عمل نمايد.
مسئله 1249 - اگر بعد از نماز شكّ كند كه در نماز، مثلا بين دو و چهار شكّ كرده، يا بين سه و چهار، احتياط واجب آن است كه بدستور هر دو عمل كند و نماز را هم دو باره بخواند.
مسئله 1250 - اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز شكّي براي او پيش آمده، ولي نداند از شكهاي باطل بوده يا از شكهاي صحيح، و اگر از شكهاي صحيح بوده، كدام قسم آن بوده است، بنابراحتياط مستحبّ بايد دو ركعت نماز احتياط ايستاده و يك ركعت ايستاده و دو ركعت نشسته و دو سجده سهو بجا آورد و نماز را هم دو باره بخواند. ولي اقوي جواز اكتفاء به اعاده نماز است.
مسئله 1251 - كسي كه نشسته نماز ميخواند، اگر شكّي كند كه مختار است براي آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند، بايد دو ركعت نشسته را بجا آورد. و اگر شكّي كند كه معيّن شده براي آن نماز احتياط ايستاده بخواند، ظاهراً يك ركعت نشسته بجاي يك ركعت ايستاده كفايت ميكند، و هم چنين دو ركعت نشسته بجاي دو ركعت ايستاده.
مسئله 1252 - كسي كه ايستاده نماز ميخواند، اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود، بايد مثل كسي كه نماز را نشسته ميخواند، و حكم آن در مسئله پيش گفته شد، نماز احتياط را بجا آورد.
مسئله 1253 - كسي كه نشسته نماز ميخواند، اگر اتفاقاً موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد، بايد به وظيفه كسي كه نماز را ايستاده ميخواند عمل كند.
