مسئله 2321 - صلح آن است كه انسان با ديگري سازش كند كه مقداري از مال يا منفعت مال خود را ملك او كند، يا از طلب، يا حق خود بگذرد كه او هم در عوض، مقداري از مال، يا منفعت مال خود را به او واگذار نمايد، يا از طلب، يا حقي كه دارد بگذرد، بلكه اگر بدون آنكه عوض بگيرد مقداري از مال، يا منفعت مال خود را به كسي واگذار كند و طرف هم قبول كند باز هم صلح صحيح است. و همچنين است اگر به عنوان صلح از طلب يا حق خود بگذرد و طرف را بريءالذمه كند و طرف هم قبول كند كه سكوت نمايد و اگر حقي دارد نزاع نكند.
مسئله 2322 - دو نفري كه چيزي را به يكديگر صلح ميكنند، بايد بالغ و عاقل باشند و سفيه نباشند و كسي آنها را مجبور نكرده باشد و قصد صلح داشته باشند، و حاكم شرع هم آنان را از تصرف در اموالشان جلوگيري نكرده باشد.
مسئله 2323 - لازم نيست صيغه صلح به عربي خوانده شود، بلكه با هر لفظي كه بفهماند با هم صلح و سازش كردهاند صحيح است. بلكه با هر وسيلهاي كه انشاء صلح شود هر چند غير لفظ مثل نوشته نيز صحيح ميباشد.
مسئله 2324 - اگر كسي با چوپان مصالحه كند كه گوسفندهاي خود را به چوپان بدهد كه مثلا يك سال نگهداري كند و از شير آن استفاده نمايد و مقداري روغن بدهد، حتي اگر روغن مقيد به روغن اين گوسفندها باشد صلح صحيح است ولي اگر گوسفند را يك ساله به چوپان اجاره دهد كه از شير آن استفاده كند و در عوض، مقداري روغن بدهد اگر مقيد به روغن همان گوسفندها باشد اجاره باطل است ولي اگر روغن كلي منظور باشد اجاره صحيح است.
مسئله 2325 - صلح يك قرارداد است يعني ايجاب و قبول دارد پس اگر كسي بخواهد طلب يا حق خود را به ديگري صلح كند در صورتي صحيح است كه او قبول نمايد، ولي اگر بدون عنوان صلح و بطور يك جانبه ميباشد از طلب يا حق خود بگذرد و او را بري الذمه كند نياز به قبول ندارد و صحيح ميباشد.
مسئله 2326 - اگر انسان مقدار بدهي خود را بداند و طلبكار او نداند، چنانچه طلبكار طلب خود را به كمتر از مقداري كه هست صلح كند، مثلا پنجاه تومان طلبكار باشد و طلب خود را به ده تومان صلح نمايد، زيادي براي بدهكار حلال نيست مگر آنكه مقدار بدهي خود را به او بگويد و او را راضي كند يا طوري باشد كه اگر مقدار طلب خود را ميدانست، باز هم به آن مقدار صلح ميكرد و در اين صورت بهتر آن است كه زائد را گذشت كند تا شبهه ربا در بين نباشد. ولي اقوي آن است كه ربا در اين مورد - پول كاغذي و فلزي - جريان ندارد بلكه اساسا در صلح در صورتي ربا جريان دارد كه دو چيز در برابر هم قرار گيرند نه دو عمل صلح و گذشت.
مسئله 2327 - اگر بخواهند دو چيزي را كه از يك جنس بوده و كشيدني يا پيمانهاي ميباشند و وزن آنها معلوم است به يكديگر صلح كنند، در صورتي صحيح است كه وزن يكي بيشتر از ديگري نباشد، و اگر وزن آنها معلوم نباشد و احتمال دهند كه وزن يكي بيشتر از ديگري است نيز صحت صلح محل اشكال است. ولي اينها همه در صورتي است كه دو چيز در برابر هم قرار گيرند ولي اگر دو عمل صلح و گذشت از طرفين در برابر هم قرار گيرند اشكالي ندارد.
مسئله 2328 - اگر دو نفر از يك نفر طلبكار باشند، يا دو نفر از دو نفر ديگر طلبكار باشند، و بخواهند طلبهاي خود را به يكديگر صلح كنند، چنانچه طلب آنان از يك جنس و وزن آنها يكي باشد، مثلا هر دو ده من گندم طلبكار باشند، مصالحه آنان صحيح است. و همچنين است اگر جنس طلب آنان يكي نباشد، مثلا يكي ده من برنج و ديگري دوازده من گندم طلبكار باشد. ولي اگر طلب آنان از يك جنس و چيزي باشد كه معمولا با وزن يا پيمانه آن را معامله ميكنند، در صورتي كه وزن يا پيمانه آنها مساوي نباشد، مصالحه آنان محل اشكال است. مگر اينكه دو چيز را در برابر هم قرار ندهند بلكه دو صلح و گذشت در برابر هم قرار گيرند يعني تصريح ميكند كه صلح ميكنيم فلان طلب را در برابر اينكه صلح كني آن طلب ديگر را.
مسئله 2329 - اگر از كسي طلبي دارد كه بايد بعد از مدتي بگيرد چنانچه طلب خود را به مقدار كمتري قبول كند و مقصودش اين باشد كه از مقداري از طلب خود گذشت كند و بقيه را نقد بگيرد اشكال ندارد.
مسئله 2330 - عقد صلح لازم الاجرا ميباشد مگر با رضايت يكديگر يا شرط فسخ پس اگر دو نفر چيزي را با هم صلح كنند، با رضايت يكديگر ميتوانند صلح را به هم بزنند، و نيز اگر در ضمن معامله صلح يا عقد ديگر براي هر دو يا يكي از آنان حق به هم زدن معامله را قرار داده باشند، كسي كه آن حق را دارد ميتواند صلح را به هم بزند.
مسئله 2331 - در عقد صلح خيار مجلس و حيوان و تأخير بلكه غبن هم جريان ندارد. در بيع تا وقتي خريدار و فروشنده از مجلس معامله متفرق نشدهاند ميتوانند معامله را بهم بزنند. و نيز اگر مشتري حيواني را بخرد تا سه روز حق به هم زدن معامله را دارد. و همچنين اگر پول جنسي را كه نقد خريده تا سه روز ندهد و جنس را تحويل نگيرد، فروشنده ميتواند معامله را بهم بزند هر چند شرط نشده باشد ولي كسي كه مالي را صلح ميكند در اين سه صورت حق بهم زدن صلح را ندارد. و ثبوت خيار غبن نيز در صلح محل اشكال است، ولي با خيارات ديگر كه د راحكام خريد و فروش گفته شد ميتواند صلح را بهم بزند.
مسئله 2332 - اگر چيزي را كه به صلح گرفته معيوب باشد، ميتواند صلح را بهم بزند. ولي گرفتن تفاوت قيمت صحيح و معيوب محل اشكال است.
مسئله 2333 - هرگاه مال خود را به كسي صلح نمايد و با او شرط كند كه بعد از مرگ چيزي را كه به تو صلح كردم وقف كن و او هم اين شرط را قبول كرد، بايد به شرط عمل نمايد.
