احكام وكالت‏

مسئله 2430 - وكالت، آن است كه انسان كاري را كه مي‏تواند در آن دخالت كند، به ديگري واگذار نمايد تا از طرف او انجام دهد. مثلا كسي را وكيل كند كه خانه او را بفروشد، يا زني را براي او عقد نمايد. پس آدم سفيهي كه مال خود را در كارهاي بيهوده و بطور غير عقلائي مصرف مي‏كند، چون حق ندارد در مال خود تصرف كند، نمي‏تواند براي خريد و فروش در مال خودش و يا ساير معاملات مالي، كسي را وكيل نمايد. و همچنين است ورشكسته‏اي كه از طرف حاكم شرع، حكم افلاس او صادر شده باشد.

مسئله 2431 - در وكالت لازم نيست صيغه بخوانند، و اگر انسان به ديگري بفهماند كه او را وكيل كرده و او هم بفهماند قبول نموده، مثلا مال خود را به كسي بدهد كه براي او بفروشد و او مال را بگيرد، وكالت صحيح است.

مسئله 2432 - اگر انسان كسي را كه در شهر ديگري است وكيل نمايد و براي او وكالت نامه بفرستد و او قبول كند، اگر چه وكالت نامه بعد از مدتي برسد وكالت از همان اول صحيح است.

مسئله 2433 - موكل، يعني كسي كه ديگري را وكيل مي‏كند، و نيز كسي كه وكيل مي‏شود، بايد بالغ و عاقل باشند، و از روي قصد و اختيار اقدام كنند، البته در اجراء صيغه وكالت و يا نوشتن آن بلوغ لازم نيست و بچه مميز هم اگر بتواند انجام دهد مانعي نيست.

مسئله 2434 - كاري را كه انسان نمي‏تواند انجام دهد، يا شرعا نبايد انجام دهد نمي‏تواند براي انجام آن از طرف ديگري وكيل شود. مثلا كسي كه در احرام حج است چون نبايد صيغه عقد زناشوئي را بخواند، نمي‏تواند براي خواندن صيغه از طرف ديگري هم وكيل شود.

مسئله 2435 - اگر انسان كسي را براي انجام تمام كارهاي خودش وكيل كند صحيح است، ولي اگر براي يكي از كارهاي خود وكيل نمايد و كار خاصي را در نظر گرفته باشد و آن كار را معين نكند، وكالت صحيح نيست.

مسئله 2436 - وكالت، عقد جايز است و هر يك از دو طرف مي‏تواند آن را بهم بزند، مگر اينكه در ضمن عقد لازمي شرط لزوم يعني وكالت بلاعزل شده باشد. مثلا در ضمن عقد نكاح شرط كنند كه زن از حالا تا پنجاه سال مثلا وكيل باشد كه اگر مرد مسافرت طولاني كرد يا نفقه نداد زن از طرف شوهر، خود را طلاق دهد كه در اين صورت، شوهر حق ندارد او را عزل نمايد، و در غير اين صورت اگر موكل وكيل را عزل كند، يعني از كار بر كنار نمايد، بعد از آنكه خبر به او رسيد نمي‏تواند آن كار را انجام دهد، ولي اگر پيش از رسيدن خبر آن كار را انجام داده باشد صحيح است. بلكه در صورت اول هم كه در ضمن عقد لازم شرط وكالت بلاعزل شود گرچه موكل حق ندارد عزل كند ليكن اگر عزل كرد وكيل عزل مي‏شود و وقتي قبل از عمل خبر عزل به او برسد عمل باطل است.

مسئله 2437 - وكيل مي‏تواند از وكالت كناره‏گيري كند، و اگر موكل غائب هم باشد اشكال ندارد.

مسئله 2438 - وكيل نمي‏تواند براي انجام كاري كه به او واگذار شده، ديگري را وكيل نمايد، ولي اگر موكل به او اجازه داده باشد كه وكيل بگيرد، به هر طوري كه به او دستور داده مي‏تواند رفتار نمايد. و همچنين است اگر ظاهر حال اجازه توكيل باشد. مثل اينكه كار، به نحوي است كه معلوم است خود وكيل نمي‏تواند آن را انجام دهد. و اگر مالك گفته باشد براي من وكيل بگير، بايد از طرف او وكيل بگيرد و نمي‏تواند كسي را از طرف خودش وكيل كند.

مسئله 2439 - اگر انسان با اجازه موكل خودش كسي را از طرف موكل وكيل كند، نمي‏تواند آن وكيل را عزل نمايد، و اگر وكيل نخستين بميرد يا موكل، او را عزل كند وكالت دومي باطل نمي‏شود.

مسئله 2440 - اگر وكيل با اجازه موكل، كسي را از طرف خود ش وكيل كند موكل و وكيل اول مي‏توانند آن وكيل را عزل كنند، و اگر وكيل اول بميرد، يا عزل شود، وكالت دومي باطل مي‏شود.

مسئله 2441 - اگر چند نفر را براي انجام كاري وكيل كند و به آنها اجازه دهد كه هر كدام به تنهايي در آن كار اقدام كنند، هر يك از آنان مي‏تواند آن كار را انجام دهد و چنانچه يكي از آنان عزل شود يا بميرد وكالت ديگران باطل نمي‏شود، ولي اگر نگفته باشد كه با هم يا به تنهايي انجام دهند و از حرفش هم معلوم نباشد كه مي‏توانند به تنهايي انجام دهند، يا گفته باشد كه با هم انجام دهند، نمي‏توانند به تنهايي اقدام نمايند. و اگر با هم وكيل شده باشند كه با هم انجام دهند، در صورتي كه يكي از آنان بميرد، وكالت ديگران هم باطل مي‏شود.

مسئله 2442 - اگر وكيل يا موكل بميرد، يا ديوانه هميشگي شود وكالت باطل مي‏شود، و نيز اگر گاه‏گاهي ديوانه شود و يا بيهوش شود بنابر احتياط واجب بايد به معامله‏اي كه انجام مي‏دهد ترتيب اثر ندهند. و نيز اگر چيزي كه براي تصرف در آن وكيل شده است از بين برود، مثلا گوسفندي كه براي فروش آن وكيل شده بميرد، وكالت باطل مي‏شود.

مسئله 2443 - در وكالت شرط نيست اجرتي براي وكيل منظور شود ولي اگر منظور شد بايد طبق قرار عمل شود حتي اگر قرار شود كه مقداري از حق منظور براي وكيل را قبل از عمل بدهند بايد عمل شود مگر اينكه اصل وكالت را فسخ كنند.

مسئله 2444 - اگر وكيل در نگهداري مالي كه در اختيار اوست كوتاهي نكند و غير از تصرفي كه به او اجازه داده‏اند، تصرف ديگري در آن ننمايد و اتفاقا آن مال از بين برود لازم نيست عوض آن را بدهد.

مسئله 2445 - اگر وكيل در نگهداري مالي كه در اختيار اوست كوتاهي كند، يا غير از تصرفي كه به او اجازه داده‏اند تصرف ديگري در آن بنمايد و آن مال از بين برود، ضامن است. پس اگر لباسي را كه گفته‏اند: بفروش، بپوشد و آن لباس تلف شود، بايد عوض آن را بدهد. هر چند پوشيدن در تلف شدن دخالتي نداشته باشد.

مسئله 2446 - اگر وكيل غير از تصرفي كه به او اجازه داده‏اند، تصرف ديگري در مال بكند، مثلا لباسي را كه گفته‏اند بفروش، بپوشد و بعدا تصرفي را كه به او اجازه داده‏اند بنمايد، آن تصرف صحيح است.

مسئله 2447 - مورد وكالت امور اعتباري مثل انجام خريد و فروش و ساير عقود و ايقاعات مي باشد به خلاف حيازت مباحات و مانند آن پس وكالت در گرفتن ماهي از دريا يا كارگري و مانند اينها صحيح نمي‏باشد ولي در آن كارها اجاره و جعاله و مانند آنها صحيح است.