احكام مجسمه، فيلم وموسيقى

سؤال : 1 ـ نصب مجسمه در ميادين چه حكمى دارد ؟

جواب : ‌اشكالى ندارد مگر اينكه خوف پرستش باشد مثل سنگاپور و هند در منطقه هاى بت پرستى ،ليكن ساختن مجسمه حرام است .

سؤال :‌ 2 ـ ساختن عروسك و مجسمه و نقاشي و ترسيم چهرة موجودات زنده اعم از گياه ،حيوان و انسان چه حكمى دارد آيا خريد و فروش ونگهدارى آن جايز است ؟

جواب : ‌ساخت مجسمه حيوان و يا انسان و يا ملك و جن جايز نيست ولى نگهدارى و معامله آن اشكال ندارد ،ساخت مجسمه غير ذي روح حيوانى چون نبات و جماد اشكال ندارد .

سؤال : 3 ـ نشان دادن چهره كامل پيامبر (ص) و حضرت زهراء (س) و ساير ائمه (ع) در حالات زير چه حكمى دارد ؟

الف ) نشان دادن چهره كامل بدون هيچگونه تغيير در چهره پردازى .

ب ) نشان دادن چهره كامل همراه با گريم ،به گونه اى كه تماشاگر با كمى دقت مصنوعى بودن آن را بفهمد .

ج )‌ استفاده از اشخاصى كه در تمام مدت بازيگرى خود فقط نقش ائمه را بازى كنند .

د ) استفاده از بازيگرانى كه فقط نقشهاي مثبت را بازى مى كنند .

جواب : هر گونه تصوير كه نتواند جامعيت آن سروران را  نمايش دهد خلاف احتياط ،و اگر در دريافت عمومى نوعى وهن تلقى شود حرام است بهتر آن استكه آن سروران فقط بطور بسيار مبهم در هاله اى از نور نشان داده شوند .والله العالم .

سؤال :‌ 4  ـ اين جانب دانشجوى كارشناسي ارشد فقه و مبانى حقوق اسلامى هستم عنوان پايان نامه اين جانب بررسى تهيه و توليد و ديدن فيلم هاى سينمايى و تلويزيونى از ديدگاه فقه شيعه است . چون رساله ها نقش بسزائى در الگو سازى نسل جوان دارند لذا بايد تهيه و توليد و حق ديدن فيلم ها مطابق با موازين شرعى و اسلامى باشد پس بايد نظر فقهاى بزرگ در ارتباط با اين مسئله مورد بررسى و مطالعه قرار گيرد . با توجه به اينكه تلويزيون و سينما در گذشته وجود نداشته است ،پس در كتب فقهى در ارتباط با اين موارد مطلبى وجود ندارد ،البته بجز حرمت تشبه مردان به زنان و بالعكس .اين سؤالات را پاسخ دهيد :

1 ـ مسئله اختلاط و تماس زن و مرد . 2 ـ همانند شدن و بازى كردن نقش ائمه و پيشوايان دينى . 3 ـ خلاف واقع نمايى . 4 ـ نمايش دادن كارهايى كه اصل آنها حرام است مانند شرابخوارى ، كشيدن مواد مخدر، بيرون گذاشتن موى سر خانمها ،اداى كلمات زشت و ركيك و فحش و تجمل گرايى . 5 ـ تهيه فيلمهاى وحشت آفرين . 6 ـ تماشاى فيلماهاى ترسناك . 7 ـ تماشاى زنان نامحرم . 8 ـ تفاوت ديدن زنان مسلمان و كافر . 9 ـ ديدن به قصد لذت . 10 ـ ديدن زنان نيمه عريان اهل كتاب . 11 ـ تماشاى فيلمهاى مهيج . 12 ـ‌ تماشاى فيلمهايى كه انسان را متأثر و غمگين مى كند . 13 ـ تماشاى فيلمهايى كه مسائل خلاف شرع را نشان مى دهند مثلاً در دوران نامزدى با يكديگر به گردش و تفريح رفتن ،غذا خوردن و … . 14 ـ گوش دادن به موزيك فيلم . 15 ـ تماشاى فيلمهاى كمدى و خنده دار . 16 ـ آرايش زنان در مقابل مردان نامحرم . 17 ـ تأثير زمان و مكان در تهيه و تماشاى فيلم . 18 ـ نگاه كردن به بدن نمايان مردان نامحرم . خواهشمنداست نظر خود را نسبت به موارد فوق بيان كنيد .

جواب : 1 ـ اگر همراه با محرمات چون نگاه شهوت و لمس و يا تعشق در سخن ومانند اينها نباشد اشكال ندارد .

2 ـ در صورتى كه موجب هتك حرمت آنان نباشد اشكال ندارد .

3 ـ دروغ عملى چون پوشيدن فقير لباس ثروتمندان ،اشكال ندارد ليكن اگر همراه محرما ت چون هتك ديگران يا وهن مقدسات مذهبى باشد حرام است .

4 ـ در امورى مثل نمايش شرابخوارى و استعمال مواد مخدر در صورتى كه غرض صحيح شرعى و عقلائى داشته باشد همچون آشنا ساختن مردم با نتايج زيانبار اين امور ،اشكالى ندارد ،ولى اگر غرض ، ترويج چنين اعمالى باشد و ترويج حساب شود .جايز نيست .اما بيرون گذاشتن موى سر خانمها و اداي كلمات ركيك و فحش ،در هيچ صورتى جايز نيست .

5 ـ اصل تهيه چنين فيلمهايى در صورتى كه داراى غرض عقلائى مشروع باشد اشكالى ندارد .

6 ـ‌ تماشاى فيلمهاى ترسناك به خودى خود حرام نيست مگر اينكه مشمول بر ديدن مناظر حرام باشد .

7 ـ نگاه كردن به فيلمهايى كه تصاوير زنان نامحرم بدون حجاب شرعى در آن نمايش داده مى شود در صورتى كه خود آنها مقيد به حفظ حجاب شرعى باشند و اين نمايش هتك آنان محسوب شود جايز نيست .

8 ـ نگاه كردن به زنان غير مسلمان بدون قصد لذت در حدودى كه به طور معمولى نمى پوشانند جايز است .

9 ـ نگاه كردن به زن نامحرم به قصد لذت حتى به صورت و دستها جايز نيست .

10 ـ ‌از جواب بالا معلوم شد .

11 ـ اگر خوف وقوع در حرام باشد اجتناب شود .

12 ـ اشكالى ندارد.

13 ـ صرف تماشاى چنين فيلمهايى حرام نيست ولى ساختن فيلمهايى كه مشتمل بر روابط غير شرعى زن و مرد باشد و موجب ترويج بى بند و بارى شود .جايز نيست .

14 ـ گوش دادن به موسيقى در صورتيكه مناسب مجالس لهو و لعب نباشد اشكالى ندارد گرچه خلاف احتياط است .

15 ـ در صورتيكه موجب هتك حرمت مؤمنين نشود اشكالى ندارد .

16 ـ باز گذاشتن صورت و دستها اگر چه به مقدار مختصرى زينت مانند سرمه يا انگشتر همراه باشد براى زنان جايز است، ولى بيشتر از اين مقدار جايز نيست .

17 ـ زمان و مكان در تهيه و تماشاى فيلم تأثيرى ندارد ،و حكم شرعى آنها را تغيير نمى دهد مگر اينكه مشمول يك عنوان ثانوي بشود .

18 ـ به سر و گردن و صورت ومقدارى از دستها بدون قصد شهوت جايز است و به ساير اجزاء بدن احتياط شود .با قصد لذت شهوانى هم جايز نيست .

سؤال :‌ 5 ـ آيا جايز است هنر پيشه اى در نقش معصوم در فيلم بازى كند و آيا تفاوتى در نقش چهارده معصوم و انبياء گذشته است ؟

جواب : به هيچ وجه جائز نمى دانم .البته در خصوص چهارده معصوم .اما انبياء گذشته گرچه معصومند ليكن همانطور كه واقعاً در رديف پيامبر اكرم (ص) و اهلبيت آن سرور قرار ندارند. در نظرمردم متشرع اسلامى نيز همينطور است ،و در نظر پيروان خودشان هم كه اين تصاوير را سبك نمى دانند .و همانطور كه مى دانيم مجسمه مريم عذرا عليها سلام را هم به طور عريان نمايش مى دهند .و بنابراين نسبت به انبياء گذشته هتك نمى باشد .

سؤال : 6 ـ تهيه فيلم انيميشن (كارتون) و نمايش عروسكى از زندگى معصومين چه حكمى دارد ؟

جواب : از مطالب بالا روشن شد ،اگر عرفاً تحقير و اهانت حساب شود جائز نيست .

سؤال : ‌7 ـ براى آنكه مقام معنوى و شئون ائمه و پيامبران محفوظ بماند ،در ساختن فيلم زندگى آنان چه نكات و ضوابطى لازم است رعايت شود ؟

جواب : 1 ـ ارتباط كامل آنها با حضرت حق تعالى به خوبى نمايش داده شود تا حد ممكن .

2 ـ استقلال و منش روحى آن بزرگان كه همان هم اساس روشنگري جوامع بشرى مى باشد روشن شود ،اصل در هدايت انسانها استقلال فكرى و تابع جو نبودن است .

3 ـ وارستگى و آزادگى از تعلقات مادى حتى از عنوان حكومت هر چند با تصدى حكومت ،روشن شود .

4 ـ ظلم ستيزى آنها و هواخواه عملى ضعفاء قاصر ،و حتى احياناً مقصر ،در زندگى آنها روشن شود .

5 ـ ملاك حكومت از نظر شيعه اعلميت در فقه ،و اداره كشور است و در امامت بالاصل ،افضليت در تمام جهات ،اينها همه توضيح داده شود .

6 ـ‌ از همه بالاتر ،بعد معنوى آنها كه عبوديت است ،توضيح داده شود ،كه همان هم منشاء تصرف و ولايت باطنى آنهاست ،كه همان ولايت و تصرف باطنى موجب امضاء حضرت حق ولايت ظاهرى آنها را مى باشد .

7 ـ و بالاخره زواياى زندگى اين معصومين حتى براى افراد متدين نيز از هر نظر روشن نيست چون تاريخ هم همه جهات را توضيح نداده است .تاريخ گاهى به دست دوست نادان و گاهى دشمن مغرض بوده است ،و در اين بين دشمن بى غرض و دوست فهميده كم بوده است .

سؤال : 8 ـ  ساختن مجسمه و كشيدن شمايل معصومين ،نگهدارى آنها درموزه ها (به عناون آثار هنري) و منازل (به عنوان دكور) چگونه است ؟

جواب : مجسمه سازى معصومين عليهم السلام را حرام مى دانم، از طرفى در معرض احتمال ستايش است و از طرفى عظمت ماوراء الطبيعه اى و بعد عصمت و … آن انوار معصومه امكان پياده شدن در يك جسم مادى را ندارد و چه بسا برداشتهاي انحرافى هم شود ضمناً هرگونه تجسيم موجود ذى روح جائز نيست .

سؤال : 9 ـ نقالى و پرده خوانيهاى مذهبى كه زندگى پيامبران و ائمه را از روى شمايل نقاشى شده ايشان توضيح مى دهند چه حكمى دارد ؟

جواب : از جواب بالا معلوم مى شود كه تجسم يا تصوير معصومين به يك ملاك ،مناسب شئون آن بزرگواران نمى باشد. اين مطلب را مردم متوسط هم مى دانند (به حسب فطرت خودشان) .مى دانيد كه فيلم محمد رسول الله (ص) هم مدتها معطل شد و روى پرده ـ در كشورهاى مختلف ـ نيامد تا تصوير پيامبر اكرم (ص) را محو كردند و به صورت فعلى در آوردند .به اعتقاد اين جانب تصوير معصومين بويژه چهارده معصوم مقدس ،بايد در چنان هاله اى از نور گنجانده شود كه امكان ديدن جسم به هيچ وجه نباشد ،تا حدودى از روى تشابه ،توجهى به نور معنوى آنها شود .

سؤال : 10 ـ تعزيه و شبيه خوانيهاى مذهبي به صورت فعلى چه حكمى دارد ؟

جواب ‌: چون انسان زنده اى به جاى يكى از بزرگان ظاهر مى شود خطر احتمال پرستش و مانند آن را ندارد ،و چون فوراً تغيير لباس مى دهد هيچ كس به عنوان چهرة معصوم به او نمى نگرد، لباس شهرت ، لباس زن پوشيدن براى مرد و بالعكس هم به طور موقت و نه به قصد اغواء ديگران اشكال ندارد ليكن حتماً رعايت شود كه افراد خوش نام متصدى اينكار شوند .

سؤال : ‌11 ـ تهيه فيلم از نقاشى ،مجسمه ،پرده خوانى و شبيه خوانى معصومين و پخش آن از تلويزيون و سينما چه حكمى دارد ؟در اين جهت فرقى بين شخصيت پيامبر اكرم (ص) ائمه اطهار و ساير انبياى الهى هست ؟

جواب : همانطور كه توضيح داده شد تصوير معصومين و البته خصوصاً چهارده معصوم را مناسب نمى دانيم ،همة انبياء ‌الهي معصومند ليكن چهارده معصوم همانطور كه از عظمت بيشترى واقعاً برخوردارند و وسائط فيض الهى و نقطة آغاز خلقت امكان، و پايان آن هستند ،در نظر مردم متشرع ،نيز از جايگاه ويژه اى برخوردارند ،و بسيارى از تصويرها را توهين مى دانند ،تصويرى كه مدتى پيش از درورة جوانى پيامبر اكرم (ص) منتشر شد علاوه بر اينكه اين جانب مطمئن بودم كه دروغ است در نظر مردم نيز سبك بود همين عنوان سبك بودن كافى است كه اينكار حرام باشد ،نوع توهين به حسب اشخاص و شرائط فرق مى كند .

سؤال :‌ 12 ـ در مورد «شبيه سازى انسان» حكم علماى دين چيست ؟

جواب : از نظر ما اشكالى ندارد مگر اينكه فرض شود كه هيچگونه تفاوتى با فرد اصلى نداشته باشد بطوريكه واقعاً در روابط اجتماعى مشكلات پيش آيد و ظاهراً اين صرف فرض است .

مجموعه سؤالات :

با احترام به استحضار مى رساند در خصوص زندگانى حضرت معصومه (ع) از سوى صدا و سيماى جمهورى اسلامى در دست تهيه است ،لذا خواهشمند است در اين زمينه ما را راهنمايى كنيد :

سؤال : ‌13 ـ تهيه فيلم از زندگانى حضرت تا چه حد ضرورت دارد ؟

جواب : ‌هر گونه تهيه فيلم از بزرگان دين كه جنبة بزرگداشت داشته باشد ،جائز و گاهى واجب است ،در صورتيكه برخى ابهامات را بزدايد و موجب تقويت مبانى اعتقادى مردم شود بسيار پسنديده است .

سؤال : 14 ـ آيا نشان دادن چهره و پيكرى از ايشان جايز است ؟

جواب : ‌همانطور كه در برخى فيلمها نشان داده مى شود يعنى با هاله اى از نور باشد جايز است .

سؤال : ‌15 ـ عصمت آن حضرت در قياس با ساير معصومين (ع) تا چه حدى است ؟

جواب :‌ در زيارت آن حضرت آمده كه از شئون ولايت برخوردار است ،از نظر حفظ عفاف و عصمت بسيار پاك و منزه بوده است .و اين چيزى استكه در قران كريم به عنوان ستايش مريم مادر عيسى ذكر شده. است و نيز با حركت خود به سوى ايران براى زيات برادر بزرگوارش ضربة بزرگى بر پيكرة جنبش انحرافي «واقفيه» وارد كرد ،گروهى كه تفرقه بزرگى در شيعه ايجاد كردند و خيلى امام هشتم را آزار نمودند .

سؤال : ‌16 ـ علت مهاجرت ايشان به ايران چه بوده است ؟

جواب : احتمالاً همانطور كه گفته شد براي تقويت و تثبيت امامت برادر بزرگوارش در برابر جنبش انحرافى «واقفيه» و شايد فشار حكومت وارث هارون الرشيد بر آل الرسول هنوز زياد بوده است .ولى مأمون براى شكست برادرش امين ،و سياستهاى ديگر تا مدتها آزارى نداشته است .

سؤال : 17 ـ آيا ديدن فيلمهاى سكسى و مبتذل حرام است ؟

جواب : ‌براى زن و شوهری که به بيمارى ناتوانى جنسى مبتلا باشند به شرط اينكه مراقب باشند دست شخص ديگرى نيافتد ،اشكال ندارد گرچه به هر حال احتياط خوبست .

سؤال 18: زنهايى كه در بعضى از فيلمها در نقش همسر با افراد گوناگون بازى مى‏كنند از نظر اسلام چه حكمى دارد؟

جواب: معمولا همراه با كار حرام است، مثل خنده و چشمك زدن و نگاه‏هاى عاشقانه و صحبتهاى مشعر به عشق و محبت.

سؤال 19: حضرت آيت اللّه‏.... با سلام و احترام

مستدعى است با توجه به اكران فيلم مارمولك در سطح كشور نظر حضرت عالى در مورد اهانت‏ آميز بودن اين فيلم چيست؟

جواب: اينجانب از چند ماه قبل در جريان ساخت اين فيلم بوده ‏ام و به وزات ارشاد، معاونت مربوطه، تذكر داده‏ ام متأسفانه نامه اينجانب برخلاف پيگيرى برخى معاونت‏هاى ديگر بايگانى شد، به هر حال، اين فيلم بدون شك، هتك حرمت روحانيت است و براى استقلال مملكت، و احترام اعتقاد عمومى ضرر فاحش دارد. نمى‏دانم بدنه وزارت ارشاد چقدر فاسد است كه جلوگيرى از اينگونه فيلم‏ها و برخى كتابهاى مشتمل بر هتك مقدسات دينى را توانائى ندارد.

سؤال 20: محضر آيت اللّه‏... سلام عليكم اينجانب قصد ساخت فيلمى درباره فقر و فحشا دارم، در اين فيلم سعى دارم كه فقر و فحشا را از نظر دينى و علمى بررسى و با استفاده از نظريات مسؤولين و كارشناسان، راهكارى مناسب براى آن پيدا كنم (البته فيلمى با اين نام قبلاً ساخته شده ولى صرفا نشان داده شد و هيچ راهكارى براى درمان آن ارائه نشد.) در مورد ساخت اين فيلم دو سؤال پيش آمد كه خواستم حكم شرعى آن را بدانم:

1 ـ ساخت و پخش اين فيلم چه حكم شرعى دارد؟

2 ـ در اين فيلم با افراد مبتلا به فقر و فحشا مصاحبه مى‏شود و آنان مسائل و مشكلات زندگى خود را شرح مى‏دهند و حتى احتمال دارد كه از مراكز فساد و فحشا فيلم‏بردارى شود (با رعايت مسائل اخلاقى و شرعى، چون فيلم مستند است) اين از نظر شرعى چه حكمى دارد؟

جواب: به نظر اينجانب اينكار با اين خصوصيات جايز نمى‏باشد، و يكى از مصاديق اشاعه فحشا مى‏باشد، كه در قرآن كريم صريحا وعده عذاب داده شد و از گناهان كبيره مى‏باشد، بحسب نصوص مذهبى و فقهى ما اشاعه فحشا شامل اشاعه اخبار فحشا هم مى‏باشد. اگر بطور كلى گفته شود يا ترسيم شود كه عده‏اى در جامعه مبتلا به فحشا هستند و راه درمان آن چنين و چنان است، بدون نشان دان جزئيات مستند، اشكالى ندارد.

سؤال 21: محضر مبارك حضرت... سلام عليكم

احتراما بعرض مى‏رساند كه در استانهاى شمالى كشور تابستان يا هر موقع هوا صاف باشد چند كانال تلويزيونى كشورهاى شوروى سابق صاف مى‏گيرد. و فيلم‏هاى آنچنانى و سفيد پخش مى‏كند. بنظر حضرتعالى نگاه كردن به اين چنين فيلمها شرعا چه حكمى دارد؟

لطفا حكم شرعى و حكم حكومتى را بيان فرمائيد. والسلام با نهايت تقدير و تشكر و آرزوى طول عمر و سلامتى حضرتعالى... .

جواب: استماع موسيقى و آهنگهاى لهو و لعب و متناسب با رقص، بهر صورت حرام است، نگاه كردن به اينگونه فيلمها هم اگر موجب تحريك شهوانى بر كارهاى حرام شود جائز نيست، ليكن صرف نگاه براى استفاده زن و شوهرى كه ناتوانى جنسى دارند و بدينوسيله بيماريشان رفع مى‏شود از نظر اينجانب اشكال ندارد. بدون استماع آهنگ.

سؤال 22: محضر مبارك حضرت... سلام عليكم

احتراما اينجانب ناصر... دانشجوى رشته مطالعات اجتماعى جهت تكميل كار تحقيقاتى خود از محضر حضرتعالى تقاضامندم نظر خود را در خصوص صورتگرى (نقاشى و مجسمه‏سازى) در اسلام در حد امكان مشروحا بيان فرمائيد. ضمنا چون در اين تحقيق به نظر جنابعالى استناد خواهد شد خواهشمند است مرقومه خود را مُهر نمائيد پيشاپيش از مساعدت حضرتعالى كمال تشكر و امتنان را دارم.

جواب: البته فرصت استدلال نيست، بطور مشروح در درسهاى مكاسب محرمه توضيح داده‏ايم. ليكن نظر ما بر اينست: 1 ـ ساخت مجسمه غير ذى روح مانند گياه و جماد اشكال ندارد 2 ـ ساخت مجسمه ذى روح اگر در معرض پرستش و تقديس باشد همچون محيط هند، و گاو مقدس، حرام است قطعا وگرنه، يعنى اگر بهيچوجه در معرض تقديس نباشد چون اسباب‏ بازيها آن هم بنظر اينجانب باحتياط واجب حرام است 3 ـ نقاشى و تصوير بدون جسميت حرام نيست هر چند تصوير ذى روح باشد.

سؤال 23: بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم حضرت آية اللّه‏ ... سلام عليكم

استفتائى بحضور انور آن مرجع عظيم الشأن معروض مى‏گردد مستدعى است جواب آن را ذيلاً مرقوم فرمائيد: نقاشى كردن و به تصوير در آوردن پيامبر اكرم صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله و سائر ائمه معصومين عليهم‏ السلام آن هم بصورت كاريكاتورى در صورتى كه مخاطب آن بچه ‏هاى ابتدائى و نوجوانان باشند به قصد آسان نمودن پيام رسانى مفاهيم اخلاق اسلامى به اين قشر، جايز است يا نه؟

نمونه آن را در كتاب درسى هديه‏ هاى آسمانى كلاس دوم ابتدائى مى‏توانيد ملاحظه نمائيد. جمعى از مقلدين معظم له

جواب: ميزان جواز و عدم جواز صدق اهانت و عدم صدق است. و موارد فرق مى‏كند. خودتان ملاحظه كنيد با ديدن آن تصوير، پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله و ائمه عليهم‏ السلام در نظر شما تحقير مى‏شوند يا خير؟ بهتر است در اينگونه موارد با نور، پوشانده شود خصوصا قسمت سر و صورت.

سؤال 24: بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم محضر مبارك... با درود، بازگشت به عنايات حضرتعالى در مورد مطالب و نكاتى كه در سه صحفه تحرير گرديده شخصا مطالعه فرماييد اگر امكانش نيست كسانى كه در اين قبيل خواسته‏ها شما را يارى مى‏نمايند خلاصه‏اى از آنچه كه مورد درخواست حقير است براى حضرتعالى به عرض برسانند و عنايات و راهنماييهاى آنجناب جوابگوى حقير باشد از خداوند منان توفيق شما و ديگر خدمتگزاران جمهورى اسلامى خواهانيم.

احتراما به عرض جنابعالى مى‏رساند موضوع و مشكلى كه ما را واداشت كه در اين مورد نظر جنابعالى در رابطه با مجسمه‏ سازى و هنر نقاشى سئوال مطرح نماييم و از اين تحيّر و دو راهى كه افرادى مثل من دچار آن شده‏ ايم، نجات يابيم. با توجه به اينكه وسايل ارتباط جمعى اعم از صدا و سيما و تلفن و مجسمه‏سازى و تصويرهاى زيبايى كه خداوند در طبيعت و مناظر و كشيدن و داشتن آنها چه در محل كار يا در محل زندگى انسان را به وجد مى‏ آورد ولى متأسفانه عده‏ اى بواسطه نداشتن آگاهى از اين نعم الهى طورى شده است كه غربيها، ما را انسانهاى افراطى و بريده از هر گونه بهره ‏گيرى از فن‏آورى جديد مى‏دانند، ما تقاضامنديم بواسطه اينكه اين مهم نه تنها به هنروران و علاقمندان به اين رشته بلكه به اسلام عزيز هم لطمه وارد مى‏كند. چرا؟ چون ما كه حتى حسب منطق قرآن اين كتاب آسمانى كه براى حضرت سليمان مثالها و صورتها ساخته‏اند و هنر نقاشى يا تجسمى و همچنين خط زيبا در فرهنگ مسلمين تعريف شده و خداوند به قلم و سطرها سوگند ياد نموده‏ اند.

درست است هر چه وسيله فساد و تباهى جامعه باشد عقلاً و شرعا حرام است و اينكه در روايات و بررسى كلمات علماى فريقين كه ملاك و مناط و حرمت مجسمه‏ سازى و نقاشى امورى چون «يشبهون بخلق اللّه‏» است. همانندى به خلق خدا و مثل آفريده‏هاى خدا يا همانندى به خالق و رويارويى با خدا، «من مثل مثلاً، من صور صورة...» همانندى به بت‏پرستان و مشركان. تعظيم مجسمه كه در راستاى احترام و تكريم هياكل عبادت و بت‏هاى مورد پرستش مشركان است، اينها در نقاشى روز نيست، نقاشى چهره و يا به تصوير كشيدن تمام هياكل انسان يا حيوان و امثالهم، كشيدن نقاشى انسانى در مزرعه و غيره و يا جايى در طبيعت كه آنقدر مهارت قلم به كار گرفته شده است كه براى بيننده از راه كمى دور آنقدر طبيعى باشد كه انسان خيال و فكر كند. يك انسان و حيوان يا موارد ذكر شده واقعا زنده است، مطالب بالا (تكريم بت و...) فرق مى‏كند با آنكه مثلاً براى بزرگداشت يك سرباز كه از مملكت و ناموس خود دفاع مى ‏كند و يا يك دانشمند و يا شاعر كه افتخار براى كشور است. اين هنر و تجسم ذى روح حرام نيست و بعضى به خاطر لهو و لعب مكروه دانسته‏ اند ولى اين هنر داراى اغراض عقلايى است و آن كراهت هم مرتفع و مندفع شده است و نقاشى از انسان و يا حيوان كه هيچ بى‏بندبارى در پى ندارد و فقط و فقط اين نيروى خدادادى كه كشيدن نقاشى و امثالهم در وجود افرادى نهفته است كه منع يا حاشيه‏تراشى و يا جلوگيرى از اين هنر الهى واقعا جاى بسى تاسف است چون اين گونه اعمال و روشها براى كشورهاى غير اسلامى تعجب‏آور و دال بر كوته‏فكرى افراد مسلمان مى‏دانند كه خود ضربه‏اى به اسلام عزيز است و حتى ممكن است در كنفرانس‏هاى خارج كشور مطرح و انگشت بر نقطه ضعف ما گذارند از حضرت عالى تقاضامنديم براى اينكه خود و اسلام عزيز را سرافراز نماييم راهنمايى‏هاى لازم را آنطور كه شايسته يك كشور اسلامى است نماييد، چون مجسمه‏سازى در هيچ احاديث معتبرى دال بر اينكه عذاب اخروى داشته باشد نه نهى‏اى كه دال بر حرمت باشد. نيامده است و همانطور كه اشاره شده (براى حضرت سليمان حسب منطق قرآن، مثالها و صورتهايى ساخته‏اند يعنى هنر نقاشى و يا تجسمى) و در مورد نقاشى از چهره انسان و حيوانات مكروه ندانسته‏اند.

نظر جنابعالى در اين مورد با احاديث معتبر كتاب آسمانى (قرآن) كه بتوان كشورهاى بيگانه و يا افراد مغرض را قانع و آنها را در جايى و كارى كه از آنها سر زده و گفته‏اند و مى‏گويند راهنمايى نماييم. بلكه خود را مطرح نماييم و كه هيچ برچسبى نتواند به اين هنر خدادادى و اينگونه استعدادها و حتى اسلام خدشه‏اى وارد كنند برخى مراجع هم صريحا تجويز نموده‏اند. توضيحا اينكه در هيچ احاديث معتبرى نيامده است كه براى اين هنر عذاب اخروى و عذاب الهى كه دال بر حرمت باشد. حتى مكروه ندانسته و يا اينكه اگر نقاشى از چهره انسان و حيوانات و غيره... كه هيچ بى‏بند و بارى نداشته باشد حتى مكروه ندانسته. لازم به ذكر است حتى در بعضى مواقع براى اينكه به فرهنگ غنى كشور اسلامى عزيزمان لطمه‏اى وارد نشود كشيدن چهره‏ها و مناظر طبيعى هم مستحب و واجب دانسته‏اند جسارت نباشد. از حضرت... شخصا سؤال كردم كه آيا مجسمه‏سازى حرام است و نقاشى از چهره انسان و حيوانات و... مكروه است؟ جواب دادند: مجسمه‏سازى براى اهداف عقلايى حرام نيست و نقاشى و طراحى كه داراى مفسده نباشد و بى‏عفتى و بى‏بند و بارى را ترويج نكند جايز است و منعى ندارد. حال با توجه به مراتب فوق نظر شخصى خودتان را جهت هنر نقاشى و تجسمى از جمله نقاشى از انسان و حيوانات به طور كامل و چهره آنها و هنر تجسمى (مجسمه‏سازى) كه اكنون در زمان علم و تكنولوژى هستيم و امروزه به عنوان يك علم است چيست؟

يك مطلبى است كه مى‏خواهم به شما بگويم حدود يك سال است كه از درس و زندگى عقب افتاده‏ام و درست نمى‏توانم نماز بخوانم و اسلام را در ذهن خود يك دين وحشتناك و سخت مى‏دانم و آرزو مى‏كردم ايكاش مسلمان نبودم ولى الان با گفته‏هاى حضرت آيت اللّه‏... دين اسلام را وحشتناك و سخت نمى‏دانم و آرزو مى‏كنم كه بتوانم از طريق اين هنر نقاشى و تجسمى خدمتى براى اسلام بكنم و مى‏خواهم نظر شما هم راجع هنر نقاشى و تجسمى بدانم. آدرس: فارس ـ داراب...

اگر امكان دارد جواب نامه را با پست پيشتاز بفرستيد چون مى‏خواهم درس بخوانم و فكرم در جواب نامه است و با پست عادى چند ماه طول مى‏كشد اگر امكان دارد خواهش مى‏كنم جواب نامه را با پست پيشتاز بفرستيد.من اللّه‏ التوفيق

يك نكته‏اى ديگر: هر شغلى يك سختى دارد مثلاً كسى كه رشته جوشكارى (صنايع فلز) مى‏رود، به چشمش آسيب مى‏رسد. يا يك كارگر كه سنگ و آجر بلند مى‏كند كمر درد و... مى‏گيرد يا يك كسى كه كارخانه پنبه دارد خاك مى‏خورد و مريض مى‏شود يا كسى كه آرايشگاه دارد پا درد مى‏گيرد... يا كسى كه كُشتى كار مى‏كند (ورزش) گوشش خورد مى‏شود يا كسى كه رشته مكانيك مى‏رود با دستگاه‏هاى بزرگ سر كار دارد احتمال خطر است، و همينطور سائر كارها... . مجسمه‏سازى هم همين طور است مجسمه‏سازى هم فشار به معده مى‏آورد و حتى نماز خواندن هم همين طور است، زياد انجام دادن حركات فيزيكى باعث مى‏شود كه پاى انسان ساويده شود و آسيب به پاها مى‏رسد اصلاً كلاً هر شغلى زحمت و سختى دارد تا سختى نكشيد به جايى نمى‏رسيد. شكر خدا را بجا مى‏آورد هر قدر ما در زمينه هنر كوتاهى كنيم ضربه‏اى به استعدادهاى مملكت مى‏شود و سود بزرگى غربى‏ها و اروپائيان مى‏كنند غربى‏ها ما را انسان‏هاى جهان سوم مى‏دانند در زمينه فن‏آورى و هنر، ولى ما ايرانيان هنرمند هستيم، هنر نزد ايرانيان است. ايران يك كشور امپراطورى بوده و داراى فرهنگ و هنر و ادب بوده ولى متأسفانه اين هنر دارد از بين مى‏رود.

جواب: براد محترم جناب آقاى محمد جواد...

بعد از سلام و التحيّه نامه مفصل شما را با دقت خواندم از نظر كلى و در نظر بدوى منهم با شما موافقم ليكن ما گرفتار مبانى فكرى و اجتهادى هستيم.

1 ـ طبق آيه قرآن هر چه را پيامبر نهى كرده بايد ترك كنيم، پيامبر هم فرموده پس از من از اهلبيت و قرآن پيروى كنيد.

2 ـ همه احكام در قرآن ذكر نشده و حواله به پيامبر و اهل ذكر داده شده است.

3 ـ در مورد سليمان صريح روايات معتبر اين است كه تمثال ذى روح نبوده است.

4 ـ اگر ملاك حرمت تجسيم مسئله شرك و بت‏پرستى بوده است بايد تمثال شمس و قمر مسلما حرام باشد، زيرا پرستندگان خورشيد و ماه زيادتر بوده‏اند چنانكه در خود قرآن هم در داستان ابراهيم آمده است. ولى مى‏دانيم كه تجسيم شمس و قمر جائز است.

5 ـ اگر ملاك حرمت تجسيم مسئله شرك بوده در زمان امام صادق عليه‏السلام و امام باقر عليه‏السلام كه حوزه حكومت اسلام از زمان ما هم گسترده‏تر بوده نبايد روى اين مسئله تأكيد شود. در حاليكه بسيارى روايات ما از زبان امام صادق عليه‏السلام و امام باقر عليه‏السلام مى‏باشد.

6 ـ صريح حديث مناهى 6/94 از ابواب مايكتسب به كتاب وسائل، و 7 و 8 و 9 ذكر عذاب مى‏باشد.

7 ـ خود تعبير: تكليف مى‏كنند كه آنرا روح دهد و نمى‏تواند نيز خود بيان عذاب است.

8 ـ اگر ملاك حرمت، مسئله شرك باشد نبايد بين تجسيم و تنقيش صورت فرقى باشد با اينكه بحسب ادله فقهى فرق است.

9 ـ رواياتى كه درباره لباس و مكان نمازگزار آمده است آمده كه ملائكه در اطاقى كه در آن سگ يا ثمثال است وارد نمى‏شوند و پيداست كه سگ ارتباطى با مسئله شرك ندارد. كسى هم كه نماز مى‏خواند درباره او صحبت شرك بى‏جاست.

10 ـ مسائل فقه طورى نيست كه همه جهاتش را بفهميم وگرنه احتياجى به پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نداشتيم.

خلاصه اينكه ما ملاك اين حكم را دقيقا نمى‏دانيم، پس اين درست نيست كه بگوئيم: هر كجا قصد عقلائى باشد جائز است، اين گونه حرفها از كم دقتى در مبانى فقهى مى‏باشد. اعاذنا اللّه‏ تعالى