چهارم... ماعون

در قرآن كريم «منع ماعون» عمل غافلان از نماز و در رديف رياكارى قرار داده شده است.(140) كتاب‏هاى لغت گفته‏اند: هر كار خوب «ماعون» است، به زياران و آب هم ماعون گفته مى‏شود، و همچنين هر چه مورد استفاده قرار مى‏گيرد و هر چه معمولاً به عاريت داده مى‏شود (چون تيشه و ديگ و... از وسايل خانه)، اطاعت و فرمانبردارى هم مصداق ماعون است. در زمان عربى وقتى مى‏گويند: شترش را اين قدر زد تا ماعون خود را تقديم كرد، يعنى تسليم شد و مطيع گشت... ابوعبيده گفته است:ماعون در جاهليّت، هر نوع منفعت و عطيّه‏اى را شامل مى‏شود، و در اسلام زكات و اطاعت مصداق ماعون است، و بعضى گفته‏اند اصل ماعون همان معون است يعنى (كمك) مى‏باشد...(141)

سيوطى در تفسير درّ المنثور مى‏گويد: ابو هريره از پيامبر(ص) نقل مى‏كند: ارّه و ديگ و دلو و مانند اين‏ها كه مايه تعاون مردم است، ماعون است:

و هم او از على(ع) نقل مى‏كند كه ماعون سنگ و آهن و آب و امثال اين هاست و در عبارت ديگرى از همان حضرت نقل مى‏كند كه ماعون همان زكات واجب است.

از امام صادق(ع) نقل است كه:... ماعون وامى است كه به ديگرى داده مى‏شود، و كار خوبى كه شخص در حقّ ديگرى انجام مى‏دهد، و وسايل منزل است كه شخص، رعايت به ديگرى مى‏دهد و زكات هم ماعون است... ابوبصير مى‏گويد: به امام گفتم: ما همسايگانى داريم كه وقتى چيزى را به عاريت به آنها مى‏دهيم آن‏ها را مى‏شكنند و خرابش مى‏كنند، اگر به آنها ندهيم اشكالى دارد؟ فرمود: نه، مانعى ندارد، كه اگر چنين هستند به آن‏ها چيزى به عاريت ندهيد...(142)

از پيامبر اكرم(ص) نقل است كه: كسى كه ماعون را از همسايه‏اش دريغ كند، خداوند در قيامت او را از خيرات خود منع مى‏كند و او را به خود وا مى‏گذارد و چه بدحالى دارد كسى كه خدا او را ترك كند و به خود وا نهد.(143)

به فرموده امام در چندين حديث معتبر و بنا به توسعه‏اى كه از كتب لغت به دست مى‏آيد، ماعون معناى عامى دارد و همه وسايل منزل را كه معمولاً به عاريت داده مى‏شود، در بر مى‏گيرد... البته همان طور كه امام فرمود، در صورتى كه همسايگان هم حقّ‏شناس باشند وا جناس را خراب نكنند و به موقع برگردانند، دادن ماعون تأكيد شده است.

اين يك كمك مهم اقتصادى در جامعه‏اى است كه بر پايه اخوّت اسلامى زندگى مى‏كند، در اين صورت لازم نيست براى هر خانه‏اى مقادير زيادى وسايل غير ضرورى تهيّه شود كه ممكن است فقط گاهى مورد استفاده قرار گيرد. در جامعه هايى كه اين برادرى و اين حكم (ماعون) نيست، لازم است هر خانه‏اى مقادير زيادى رختخواب و ظروف و وسايل مختلف داشته باشند كه احياناً در سال يكى دو مرتبه مورد استفاده واقع مى‏شود و اين ضربه بر اقتصاد وارد مى‏آورد.

_______________________________

140 ـ سوره ماعون.
141 ـ اقرب الموارد.
142 ـ ما تجب فيه الزكاه و همين طور 7/2 و 11.
143 ـ 7/12 و 15 ما تجب فيه الزكاه.