روابط اخلاقى مالكيت

هر چند كار يا قرارداد، يا نياز، موجب مالكيّت فردى است، ليكن اساساً هر فردى مالكيت خويش را از جامعه مى‏گيرد، و جامعه هم مالكيّت خود را از خداوند. يعنى در قانون اقتصاد اسلامى ابتدا همه جهان از فرش تا عرش و از ذرّه تا كهكشان، ملك خداوند مى‏باشد، و سپس جامعه نسبت به چيزهايى كه امكان مالكيّتش رادارد در طول مالكيّت خداوند مالك آن‏ها مى‏شود، و آن گاه فرد با كار يا قرارداد مشروع و يا نياز، و در طول مالكيّت جامعه مالك آن‏ها مى‏گردد.

قرآن كريم مى‏فرمايد: «له ملك السموات و الأرض = همه آسمان‏ها و زمين براى اوست»(182) و بنابراين كسى در برابر او هيچ اختيار و قدرتى ندارد، قدرت مالكيّت اقتصادى هر شخص هم در كادر قدرت او پذيرفته مى‏شود.

نيز مى فرمايد: «له ما فى السموات و الأرض = هر چه در آسمان‏ها و زمين است ملك او مى‏باشد».(183) قرآن كريم در مورد سفارش به بردگانى كه در راه آزادى خويشند، مى‏فرمايد: «آتوهم من مال اللّه الذى آتاكم = از مال خدا كه به شما داده است به آن‏ها بدهيد».(184) يعنى مالكيّت شما از مالكيّت الهى انشعاب و يا اعتبار يافته است.

و خداوند همين مالكيّت و قدرت تصرّف را (كه منشاء اعتبار مالكيّت اقتصادى است) به انسان داده است: «و سخرّ لكم ما فى السموات و ما فى الأرض جميعا منه = آنچه در زمين است همه را از جانب خود براى شما تسخير كرده است».(185) و تسخير تكوينى منشاء اعتبار مالكيّت اقتصادى است.

انسان‏ها جانشين گروه‏هاى پيشين، و همه، جانشين خداوند بوده، مالكيّت واقعى و اقتصادى را از او مى‏گيرند: «ثمّ جعلناكم خلائف فى الأرض = سپس شما را از جانشينانى در زمين قرار داديم»(186) «جعلكم خلائف الأرض و رفع بعضكم فوق بعض درجات ليبلوكم فيما آتاكم = شما را جانشينان زمين قرار داده و بعضى را فوق برخى ديگر تا شما را با آنچه به شما داده امتحان نمايد.»(187)و بنابراين انسان قرآنى هر چند خود زحمت مى‏كشد و با كار خويش مالك چيزى مى‏گردد، ليكن چون دراعتبار قانونى قرآنى، مالكيّت خويش را از جامعه و قبلا از خداوند مى‏گيرد، بايد به آسانى از اختيارات و از اموال خويش در راه خدا و جامعه بگذرد. زيرا اموال پيش از آن كه ملك او باشد ملك خدا و جامعه است.

اداى خمس و زكات و...، و گذشتن از اموال زائد بر ضروريات هنگام نياز حكومت و جامعه، و هنگام خواست امام، ديگر براى چنين انسان قرآنى هيچ مشكل نمى‏باشد.

_______________________________

182 ـ فرقان آيه 2 و حديد آيه 2، و بروج آيه، 9 و...
183 ـ شورى آيه 4 و...
184 ـ نور آيه، 33.
185 ـ جاثيه، آيه 13.
186 ـ يونس، آيه 14.
187 ـ انعام، آيه 165.