صلاة جلسه هشتاد و دوم

بسمه تعالی

   بحث در صلاة استیجاری و عبادات استیجاری بود، اشکالاتی که از مانعین: فیض کاشانی،سبزواری، علامه و اکثریت قاطع عامه بود رد کردیم درباره لیس للانسان الا ماسعی حصر اضافی است و با روایاتی که خواندیم تقیید می خورد، و آن روایت اذا مات بنی آدم انقطع عمله الا عن ثلاث غیر آنچه عرض شد که با روایات خواندیم توجیه می شود علاوة انقطاع عمل خود او است نه انقطاع عمل دیگری برای او.

   نکته ی دیگر اینکه ثواب مال انقیاد است، انقیاد میزان ثواب است این مرده کاری نکرده دیگری برای او انجام داده است، پس چه ثوابی به او می رسد؟ جواب: ثواب مال انقیاد است درست ولی نتیجه عمل است وقت شخص موجر می آید عمل اجیر را برای میت قرار می دهد خود این قرار دادن عمل انقیاد و ثواب است، این عمل را برای او انجام می دهد. درست است انقیاد موضوع ثواب است ولی این فعل را جعل کرده برای میت، مثل اینکه وکیل کارهای برای موکل انجام می دهد. همانطور که در بنّائی و کارهای دیگر و معاملات دیگر کار خودش را تحویل به دیگری می دهد اینجا هم همین طور است که عملش را برای میت قرار می دهد و میزان ثواب و عقاب عمل اجیر است.

   ان قلت: جعل را شارع می کند نه دیگری، قلت نه، این طور نیست پس وکیل چگونه کارهایش را برای موکل جعل می کند و بناء کارهایش را برای دیگری قرار می دهد؟ بنابر این می شود عمل اجیر برای میت باشد.

   اما یک روایت را از پیامبر نقل کردند که: لایصلی احد عن حد و لایصوم احد عن احد، عامه این را من جمله ابن قدامه نقل کرده ثابت نیست و در کتب ما نیست علاوة باقرار اجاره می شود نماز بخواند و روزه بگیرد، این حدیث ربطی به بحث ما ندارد.

   مطلبی است اینجا: بعضی معاصرین هم گفته اند این ذوق است مبنای فقهی ندارد که پول دار با پول به بهشت می رود بهشت را می خرد. می گوییم این درست نیست چون اگر تساهل و تهاون کرده باشد عقاب دارد بعد وقت عمل برای او انجام شد بهشت می رود و علاوة فرزند صالح بر اثر تربیت خود میت بوده که اجاره نموده است. این ذوقیات در مقابل روایات اهمیت ندارد.

   یک شبهه در باره قصد قربت است؟ کسی پول می گیرد چرا و چگونه قصد قربت می کند؟ جواب: اولا نیابت ربطی به پول ندارد، با غیر پول هم می شود و ثانیا پول می گیرد قربة الی الله انجام دهد، طولی می شود، نماز به قصد قربت می خواند، پول می گیرد نمازی به قصد قربت بخواند. اشکال ندارد یکجا برای خداست. کسی که نماز جماعت می خواند به قصد قربت که رفیقش درخواست کرده، نماز جماعت را به قصد قربت برای درخواست دوستش می خوانده ما عمل لله داریم نه عمل لللّه دوباره لللّه باشد. دلیل ما این است عمل لللّه باشد مثل اینکه عمل و فعل اختیاری باشد نه خود اختیاری اختیاری باشد این مبحثی فلسفی است که در محل خودش توضیح داده شده است و باختیار اختیارٌ مابدا، اینکه تسلسل می شود، عمل که اختیاری شد ثواب و عقاب دارد نه اینکه اختیار اختیاری باشد و اختیار خودش جبر است تحت شرایط جبر محیط نیازهای داخلی، اورگانیسم داخلی بدن و مانند اینهاست. پس عمل قصد قربت دارد به خاطر پول، مانند امام جماعت شدن به خاطر دوستش. شما سجاده و تسبیح برای فرزندت می آوری نماز را به قصد می خواند به خاطر تسبیح و سجاده، البته اگر در تمام اغراض شخص، طولا قصد قربت باشد خیلی خوب است. اگر تبرعاً بخواند برای میت که خیلی خوب است مثل حضرت آیة الله سید احمد شبیری زنجانی نماز جماعت می خواند و نمازهای قضائی یکی از اقوامش را که نخوانده بود تبرعاً می خواند، ما اول نمی دانستیم بعدا آقا زاده ایشان به ما گفت.

   جواب دیگری: پول در مقابل نماز و در مقابل قصد قربت نیست بلکه در مقابل تنزیل و عمل تنزیل است یا به خاطر تعجیل و مقارنات و مقدمات است در مقابل مسجد است. امام جمعه ها را پول ندهند امامت را قبول نمی کنند این پول مقابل چیست؟ مقابل مقدمات و... است. جواب حقیقی این را قبلا دادیم که پول در طول قصد قربت است عمل به قصد قربت به خاطر پول است.

   مهم روایات است: در ابواب متفرقه وسایل روایات است، مرحوم سید ابوالقاسم ابن طاووس مرد بزرگوار-فقیه- مجتهد است و اینکه احادیث را به چند دسته تقسیم کرده مال ایشان است و استاد علامه حلی است، ایشان کتابی دارد غیاث سلطان الورای در اختیار شیخ حرّعاملی بوده که در اختیر مانیست، خیلی هایش را در وسایل مرسل آورده و خیلی هایش هم مسند است، حدوداً چهل حدیث را ذکر کردند بیست و چهار حدیث درباره نماز و ده حدیث به طورعموم، چهارتا حدیث در اینکه نماز دین است اختصاص به خود شخص ندارد نایب هم می تواند بخواند ایشان کتاب فتوائی ندارد جز همان کتاب که به عنوان فتوا نقل شده کسانی دیگر هم بودند که حاضر نشدند فتوا بدهند مثل ملا حسینقلی همدانی و آقای بهشتی بابلی، حاضر نشدند فتوا بدهند. مرحوم سید طاووس فتوا نداده الا در همین مسأله که روشن بوده. بعضی مانند شیخ که بسیار محتاط بوده فتوا می داده، هر کسی یک نظریه بخصوص داشته است.

   اما روایات درباب 28 احتضار، روایت صحیحه است، صدوق باسناده عن عمربن یزید سند به عمربن یزید معتبر است: قال  قلت لابی عبدالله (ع) نصلّی عن المیت؟ فقال: نعم حتی انّه یکون فی ضیق فیوسّع الله علیه ذلک الضیق، ثم یؤتی فیقال له: خفّف عنک هذا الضیق بصلاة فلان اخیک عنک قال فقلت له: فاشرک بین رجلین فی رکعتین؟ قال نعم[1]، از امام صادق سوال کردم برای میت نماز بخوانم؟ قرمود: بلی آن در تنگنا است خداوند برایش وسعت می دهد با کار دیگری،همه ما جیره خوار خداوندیم حتی آنهایی که دائم نماز می خوانیم چون حواس ما به خدا نیست خداوند با رحمت ما را می بخشد و خداوند به واسطه خواندن چنین نمازی که برایش می خوانند می بخشد. عالمی بزرگی را در خواب دیدند که گفت هرچه تألیفات و نماز و عبادات داشتم قبول نکردند آخر گفتند یک عمل خالص داری: و آن اینکه در بیابان سگی از تشنگی لهله می زد با عمامه از چاه آب آوردی قطره قطره به دهان سگ ریختی برای تو حفظ شد. ملک می آید می گوید به خاطر نماز فلان برادرت به تو تخفیف داده شد و می گوید که همی توانم برای دونفر تقسیم کنم دو رکعت را؟ می فرماید بلی البته این آخر نماز مستحبی را می گوید.

   حدیث دوم جزمی صدوق است. (صدوق کتابی فتوائی دارد به نام من لا یحضره الفقیه که کسی دست رسی به فقیه ندارد به این کتاب عمل کند یعنی کتاب کسی که فقیه حاضر نیست برایش. احتمال دارد سید ابن طاووس این احادیث را از کتابی گرفته باشد که بسیار بزرگ بوده به نام مدینة العلم و در اختیار ما نیست   آن کتاب: انّ المیت لیفرح بالترحم علیه و الاستغفار له کما یفرح الحیّ بالهدیة تهدی الیه[2]، میت با طلب رحمت و مغفرت برایش خوشحال می شود همانطور که زنده با هدیه و کادو که برایش هدیه می کنی خوشحال می شود.

   حدیث سوم جزمی صدوق است: یدخل علی  المیت فی قبره الصلاة والصوم و الحج و الصدقة والبر والدعاء، و یکتب اجره للذی یفعله و للمیت[3]، در قبر میت نماز و روزه و حج و صدقه و نیکی و دعا داخل می شود و پاداش اینها برای انجام دهنده و میت نوشته می شود هم قصد قربت دارد هم اجر می دهد البته در طول هم است.

   حدیث چهارم: از امام صادق علیه السلام: من عمل من المسلمین عن میت عملا صالحاً اضعف الله له اجره و نفع الله به المیت[4]، هر کسی از مسلمانها از جانب میت عمل صالح انجام دهد خداوند به او اجر مضاعف می دهد و به میت هم نفع می رساند.

   حدیث پنجم احمد بن فهد( درعدة الداعی) اینجا مرسل و در ابواب قضاء مسند نقل کرده است: قال: قال: الصادق (علیه السلام): ما یمنع احدکم ان یبر والدیه حیّیّن و میّتین؟! یصلّی عنهما و یتصدق عنهما و یصوم عنهما فیکون الذی صنع لهما، و له مثل ذلک فیزیده الله ببره خیراً کثیراً[5].

   چه مانع می شود شمارا که به والدین تان چه زنده و چه مرده نیکی کنید و از جانب آنها نماز بخوانید صدقه بدهید روزه بگیرید، هرچه برای آن دو کرده مثلش برای خودش است، خداوند به این نیکی که نموده خیر زیاد می دهد.

   حدیث ششم صحیحه است در کافی: محمدبن یعقوب عن محمد بن اسماعیل( مراّر) عن الفضل بن شاذان، عن صفوان بن یحیی،( این غیر صفوان جمال است) عن معاویة بن عمار قال: قلت: لابی عبدالله(علیه السلام) ما یلحق الرجل بعد موته فقال سنة سنّها، یُعمل بها بعد موته فیکون له مثل اجر من یعمل بها من غیر ان ینتقص من اجورهم شیء والصدقة الجاریة تجری من بعده، وتلولد له الطیب، یدعو لوالدیه بعد موتها و یحجّ و یتصدّق و یعتق عنهما و یصلّی و یصوم عنهما، فقلت اشرکهما فی حجتی؟ قال نعم[6].

   خدمت امام صادق (ع) عرض کردم چه چیزهایی به آدم بعد از مرگش می رسد؟ فرمود: سنت خوب که به جا گذاشته و به آن عمل می شود اجر میت مثل کسی است که به آن سنت عمل می کند بدون اینکه چیزی از اجر آنها کم شود. و صدقه جاریه که جریان دارد بعد از میت و فرزند خوب که برای والدینش بعد از مرگشان دعا می کند و حج به جا می آورد و صدقه می دهد و بنده آزاد می کند  و نماز می خواند و روزه می گیرد پس عرض کردم هر دوتای آنها را درحجم شریک قرار دهم؟ فرمود:  بلی( البته از خارج می دانیم شرکت در عبادات در عبادات مستحبی است.)

   از مجموعه روایات به دست می آید که عمل برای میت درست است.

[1] وسائل الشیعة ج 2 باب 28 احتضر ح 1

[2] وسائل الشیعة ج2 باب 28 ح2

[3] وسائل الشیعة ج 2 باب 28 ح 3

[4] وسائل الشیعة ج2 باب 28 ح 4

[5] مصدر سابق ح 5

[6] مصدر سابق ح 6