صلاة جلسه پنجم

بسمه تعالی

بحث در مواردی بود که جماعت در آنها درست است یا نه؟ بعضی در بعضی موارد شبهه کردند.

شیخ صدوق به اقتداء مسافر به حاضر و بالعکس اشکال کردند با وجود روایات در صحت جماعت با وجود قصر و اتمام، بعضی گفته اند، منظور شهید است. نظر صدوق بر این مورد است: مثلا جائی نماز جماعت است، نماز ظهر می خوانند کسی بیاید اقتداء کند نماز عصر را شبهه کردند آنها نماز ظهر می خوانند شما ترتیب را رعایت نکردی و عصر را می خوانی. این خلاف ترتیب است و اطلاق ادله نماز یومیه ترتیب است. پس اقتداء نماز عصر به ظهر درست نیست.

استاد: این شبهه وارد نیست، ترتیب معتبر است در اعمال یک نفر نه اینکه معتبر باشد در مقایسه اعمال دونفر، مثلا بین نماز ظهر و عصر امام جماعت ترتیب است و کسی که اقتداء می کند عصر را بخواند ظهر را خوانده است. چه اشکال دارد که عصر را اقتداء کند.

بعضی احتمال دادند شاید جهت شبهه این روایت باشد:

1- سأل علی بن جعفر عن اخیه موسی بن جعفر(ع) عن امام، کسی امام است نماز ظهر می خواند فقامت امراة بحیاله، یک زنی کنارش ایستاد و تصلّی معه با این نماز می خواند، و هی تحسب انه العصر، زن گمان می کند امام نماز عصر می خواند درحالی که نماز ظهر بوده، هل یُفسد ذلک علی القوم؟ آیا این کار که این زن کرده است نماز دیگران را خراب می کند؟ و ما حال المرأة فی صلاتها معهم نماز زن چطور است و قد صلّت الظهر، ظهر را خوانده بوده الان عصر را اقتداء می کند؟ ترتیب به هم خورده است. حضرت فرموده: لایفسد ذلک علی القوم نماز آنها اشکال ندارد، و تعید المراة[20]، زن باید نمازش را اعاده کند، تصوّر شده که مقصود صدوق این روایت است، گرچه عدم ترتیب در اعمال یک مکلف نیست، رعایت نشدن ترتیب در اعمال در مکلف موجب اعاده صلاة می شود چون کانّه امام و مأموم یک عمل را انجام می دهند. این وجه برای نظر صدوق هم گفته است، وجه اول را شهید بیان کرده بود.

استاد: معلوم نیست وجه روایت این باشد. شاید وجه بطلان نماز زن  این باشد که در کنار مرد ایستاده است و خیلی از آقایان علماء می فرمایند: در نماز باید مرد جلوتر از زن باشد، اگر زن جلو باشد، هر کدام که دیرتر شروع کرده نمازش باطل است و آنکه زود شروع کرده نمازش درست است، و بعضی می فرمایند نماز هردو باطل است، به نظر ما اشکال ندارد روایات مراتب کراهت را می گوید البحث فی محلّه. و اگرچه این موارد ذکر شده راجع به قصر و اتمام نبود راجع به عدم رعایت ترتیب بود. از این معلوم می شود در قصر و اتمام هم اشکال دارد چون نسبة خودش شخص ترتیب رعایت شده اما چون با امام هم جهت نبوده و یک جهت بودن رعایت نشده است اشکال شده است.

استاد: این توجیه ها درست نیست بلکه روایت کنار هم بودن را بیان می کند که زن و مرد کنار هم بوده است.

این موارد ذکر شده جای شبهه نیست. بلکه مواردی است که شبهه جای دارد و یکی از آن موارد: اقتداء نماز اصلی به نماز احتیاطی و بالعکس:

اگر نماز مأموم احتیاطی است مثلا قبلا خوانده و شبهه به ذهنش رسیده می خواهد دوباره به جماعت بخواند، و یا اینکه نماز امام احتیاطی است از مأموم اصلی باشد، جماعت در این صورت درست نیست چون معلوم نیست نماز امام واجب باشد و به نافله هم اقتداء نمی شود. اما در صورتیکه نماز امام اصلی باشد و واجب، نماز مأموم احتیاطی باشد اشکال ندارد.

مورد دیگر: هر دو نماز احتیاطی می خوانند اشکال دارد چون جهت احتیاط یکی نیست، یکی در وضوء احتیاط دارد یکی در حمد و سوره اشکال دارد اما اگر جهت احتیاط واحده باشد برای امام و مأموم مثلا هردو در وضوء شبهه داشتند اشکال ندارد این از مواردی است که شبهه شده است.

بعضی گفتند: در همین موارد جماعت صادق است یا نه؟ بله جماعت عرفی است است یعنی اجتماع وقتی جماعت صادق شد احکام جماعت مثل نخواندن قرائت توسط مأموم ... بار می شود.

استاد: این حرف درست نیست که جماعت صادق است و احکامش می آید. برای اینکه نماز که می خواند امام به جماعت شاید اصلا نماز نباشد و نماز اوّلی درست بوده است. به خاطر یک شبهه نماز را دو باره می خواند. درست است جماعت مفهوم عرفی است مثل آب... حقیقت شرعیه نیست و هم چنین حقیقت متشرعه هم نیست و عرفا صادق است، این نماز نیست تا عرفا صادق باشد، باید نماز باشد اولا تا جماعت صدق کند.

یکی موارد محل شبهه نماز طواف کعبه است، دو عقیده است:

1- مشهور می گوید اماما مأموما درست نیست، اماما نیست چون شرعاً جماعت به نماز طواف گفته نشده است. مأموما درست نیست چون می خواهد حمد و سوره نخواند، با اشکال در جماعت نماز طواف اقتداء نمی تواند.

عده ای می گویند اشکال ندارد: برای اینکه نماز است و روایات که می گوید الجماعة سنة فی جمیع الصلوات، و یکی از این نمازها این است. حالا کدام نظر درست است بررسی کنیم ادله دو طرف را مشهور می گویند درست نیست چون اگر شک کنیم جماعت درست است یا نه؟ اصل عدم تحمل امام قرائت مأموم را است، اگر شک کنیم امام از طرف مأموم قرائت را تحمل می کند یا نه، اصل عدم تحمل است. شک کنیم، اصل عدم مشروعیت است، اصل عدم ترتیب آثار جماعت مثل تحمل قرائت و رجوع شاک به متقین.

جهتی دیگر را هم مشهور گفته اند: اگر مشروع بود، شایع می شد و پخش می شد. با اینکه همه دور کعبه نماز طواف می خوانند فرادا می خوانند، اگر بگویید با اطلاقات ادله جماعت نوبت به اصول نمی رسد درست است که هم نماز است و هم جماعت صادق است.

اما این مطلب که اگر جایز بود شایع می شود خاصه و عامه به جماعت می خواند.

جواب این مطلب این است که ممکن است جهات متعدد داشته باشد، عامه نمی خوانند و شیعه هم تقیه کرده است و ثانیاً شاید امکان خارجی نداشته است به خاطر ازدحام جمعیت کسی نمی تواند بین آن همه جمعیت جماعت بخواند. بله با این همه حرفها، ممکن است بگوییم سیره متصل به معصومین نخواندن به جماعت است. و این سیره معتبر است، حدّاقل به احتیاط واجب فرادا بخوانند.

یکی از موارد که جای شبهه است نماز واجب را به نماز واجب احتیاطی نشأت گرفته از شکوک، اقتداء کند، دو، سه صورت دارد، متن عروة را بخوانم: لایجوز الاقتداء فی الیومیه بالصلاة الاحتیاطی فی الشکوک، نماز یومیه را به نماز احتیاطی شکوک نمی شود اقتداء کرد. مثلا نماز صبح می خواند می خواهد به دو رکعت نماز احتیاط اقتداء کند با اینکه در نظم هر دو یکی هستند. بعد می فرماید: و الاحوط ترک العکس ایضاً، احتیاط مستحبی این است که نماز احتیاط را به نماز یومیه واجب اقتداء نکنند.

و ان لا یبعدالجواز،گرچه جایز است که اقتداء کند، سوم: بل الاحوط ترک الاقتداء فیها و لو بمثلها من صلاة الاحتیاط حتی اذا کان جهة الاحتیاط متحدة، می فرمایند اگر هردو نماز احتیاطی می خوانند حتی اگر جهت هردو نماز احتیاطی یکی باشد مثلا هردو در نماز ظهر شک بین دو چهار کردند، احتیاط مستحبی در این است، در این صورت هم به جماعت نخوانند و اگرچه جواز بعید نیست.

اما در صورت اول که نماز یومیه بود به احتیاط نمی تواند اقتداء کند، برای اینکه ممکن است نماز احتیاطی او درست نباشد و نماز اصلیش درست باشد، الصلاة خیر موضوع من شاء استقل و من شاء استکثر، بهترین قانون خدا نماز است هرطور خواندی درست است، پس برای چه اقتداء کند؟ نماز احتیاط ممکن است نافله باشد، در نافله جماعت نیست، یا امکان دارد جهتش این باشد که نماز احتیاط امام یک نماز مستقل است نیتش تکبیرش جدا و قرائتش جدا سلامش جدا، و این می خواهد که این نماز احتیاطی که جزء نماز قبلش باشد. به نظر این وجه درستی نیست همان جهت اول درست است.

2- سید می گوید: اگر نماز احتیاط را به یومیه اقتداء کند جایز است، بعضی گفته اند، این هم درست نیست چون نماز احتیاط یا واجب نیست و نافله است و نماز اولش کامل بوده است یا اینکه اگر مکمل نماز قبل باشد بازهم درست نیست برای اینکه اقتداء در اثناء می شود، مثل کسی می ماند که رکعت اول را فرادا خوانده رکعت دوم را به جماعت بخواند، و هیچ فقیهی به این فتوا نمی دهد. به عبارت دیگر: اگر این دو رکعت نماز احتیاط مکمل نماز قبلی باشد واقعاً و اگر اقتداء کند به امام، اقتداء در اثناء می شود، مثل اینکه دو رکعت را فرادا خوانده رکعت سوم و چهارم را به جماعت خوانده است، اگر نماز قبلی درست بود، این نماز نافله است و نافله را به جماعت نمی توان اقتداء کند.

3- فرع سوم: اگر هردو نماز احتیاط بود، سید، فرمود بعید نیست جایز باشد، از بعضی ادله و روایات استفاده می شود علی ایّ حال این نماز درست است.

1- اما روایت: موثقه عمار( این روایت از عمار ساباتی است که خیلی پر اشتباه است، در فقه کثیر الروایة است ولی همه مترود است الا موارد قلیل، و این از همان موارد است که به روایتش عمل شده است.)، سألتُ ابا عبدالله(ع) عن شیء من السهو فی الصلاة از امام صادق از سهو در نماز سوال کردم حضرت فرمود نمی خواهی یک قاعده ی کلی به دستت بدهم؟ ألا اعلّمک شیاءً اذا فعلته ثم ذکرت انّک اتممتَ او نقصتَ لم یکن علیک شیاءً ، می خواهی یک چیزی یادت بدهم اگر یادت آمد نمازت را کامل خوانده ای یا کم خوانده ای بر عهده ات چیزی نباشد؟ عرض کردم بله، فرمود: اذا سهوتَ فابن علی الکثر فاذا فرغت و سلّمت فقم صلّ ماظنتَ انک نقصت، بعد از نماز که فارغ شدی بلند شو هرچه که به نظرت کم خواندی بخوان، و ان کنت قد اتممتَ، اگر نماز قبلی تمام بود، برتو چیزی نیست، اگر نماز قبلی کم بوده این نماز احتیاط نماز قبلی را کامل می کند، علی ایّ حال نمازت نماز است.      

حضرت می فرماید علی ایّ حال قد صلیتَ،

در این روایت حضرت می فرماید، اگر نماز قبلی یادت آمد کامل خواندی لم یکن علیک فی هذه شیء چیزی به عهده ات نیست، اگر ناقص خواندی نماز قبلی را اینکه انجام دادی تکمیل نماز قبلی است، علی ایّ حال به تعبیر حضرت نماز است، اگر کامل خوانده می فرماید بر تو چیزی نیست. اگر ناقص خوانده ای این تکمیل قبلی است.[21]

استاد: اگر نماز قبل درست بوده واقعاً این نماز است؟ یا نماز نافله است یا هیچ است، حضرت می فرماید علی ایّ حال صلیت، تو نماز انجام دادی، ولی این تتمه نماز قبل را می خواند اگر نماز قبل کامل بود این لا نماز است یا نافله است پس چطور اقتداء کند.

اللهم صلی علی محمد و آل محمد     

 




[19] وسائل ج 8 باب 54 صلاة الجماعة ح 5

[20] وسائل ج 8: باب 53 جماعت ح 2

[21] وسائل ج 8: ابواب خلل ح 3




   شنبه 2 اسفند 1393