صلاة جلسه ششم

بسمه تعالی

مسأله ی آخر که در جلسه قبل عنوان شد کامل کنیم: و آن اینکه نماز یومیه را به یومیه می شود اقتداء کرد، جهری به اخفاتی و اخفاتی به جهری، فرق نمی کند باهم.

اما یومیه به احتیاط جایز نیست، چون ممکن است نمازش درست باشد و نماز احتیاط نافله می شود و اقتداء به نافله جایز نیست، نماز احتیاط را به یومیه اقتداء نمی تواند چون ممکن است نماز احتیاط نافله باشد، و نافله به جماعت نمی شود.

نماز احتیاط به احتیاط هم اقتداء نمی شود، برای اینکه اگر نمازش درست بوده، این نافله است، اگر نمازش ناقص بوده بازهم اقتداء نمی تواند زیرا اقتدا در اثناء جایز نیست و هیچ فقیهی این طور فتوا نداده است نماز مأموم که احتیاط است اثناء نماز حساب می شود اگر مکمل نماز قبلی باشد و در اثناء اقتداء جایز نیست.

اگر بگویید نماز احتیاط هردو یکی است برای اینکه هردو در نماز عشا شک بین سه و چهار کردند و هردو نماز احتیاط می خوانند، این اقتداء از اول حساب می شود، می گوییم اینجا هم اقتداء درست نیست چون اگر نماز اول صحیح بوده این نماز احتیاط صحیح نیست اگر آن درست نبوده این نماز احتیاط مکمل است و دلیلش روایات عمار ساباطی بود که خواندیم.

مجدداً روایت را می خوانیم: سألت ابا عبدالله عن شیء من السهو فی الصلاة، عمار از چیز خاص سوال کرده است اما حضرت فرمود: یک قاعده کلی بیان می کنم برایت( روی این مبنا عمل کن)

الا اعلّمک شیئاً اذا فعلته ثم ذکرت انک اتممت او نقصت لم یکن علیک شیء، چیزی یادت بدهم اگر چیزی یادت آمد ناقص بوده یا کامل بوده به عهده ات چیزی نیست، قلتُ: بله، بفرمایید، اذا سهوت فابنی علی الاکثر، وقتی شک می کنی بنا را بر اکثر بگذار، اذا فرغت و سلّمتَ، وقتی نماز را سلام دادی و فارغ شدی، فقم فصلّ ما ظننت انک نقصت، آنکه گمان می کنی نخواندی بخوان و ان کنت قد اتممتَ، لم یکن علیک فی هذه شی<، اگر نمازت درست بوده بر تو چیزی نیست یک نماز صحیح خواندی، این به نفعت است، و ان کنت ذکرت انک نقصت، اگر یادت آمد کم خواندی، کان ما صلیت تمام ما نقصت[22]، این نماز احتیاط که خواندی تمام نماز ناقصت است.

بنابر این از روایت بدست می آید نماز احتیاط درست است علی ایّ حال چه تکمیل نماز قبل باشد یا زیادی باشد، اگر زیادی باشد نماز نافله حساب می شود، و حال اینکه در صورتی که هردو باهم نماز خواندند و باهم در یک مورد شک کردند و باهم نماز احتیاط خواندند، در یک صورت درست و آن اینکه تکمیل ما قبل باشد و اگر یادش آمد نماز اولی درست بوده این نماز احتیاط مستحب و نافله حساب می شود و نافله به جماعت درست نیست.

ما در معلقات عروة داریم: از این روایت استفاده نمی شود در هر صورت نماز احتیاط درست باشد برای اینکه اگر تکمیل نماز قبل باشد احتیاط درست است، اگر اضافه باشد ضرر نکرده و درست هم نیست، مانند آنچه حضرت امیر به منکرین معاد فرمود: اگر قیامت باشد شما چکار می کنید اگر نباشد ما ضرر نکردیم، ضرر نکردیم غیر این است که این عمل درست باشد، ولی نظر ما الآن این است نماز علی ایّ حال طبق روایت درست است و به جماعت خواندنش درست نیست.

سوال: اگر در رکعت سوم و چهارم باشد قرائت را خودش می خواند و در نماز احتیاط هم قرائت را خودش می خواند اشکالی ندارد.

جواب: این درست است ولی احکام جماعت را ندارد.

مطلب بعدی: نماز یومیه را به طواف اقتداء نمی توان کرد چون سیره داریم بر عدم اقتداء و هم چنین نماز یومیه را به نماز آیات، نماز عیدین، نماز میت، و بالعکس، نمی شود اقتداء کرد، برای اینکه از نظر قنوت و رکوع و نظم باهم مطابقت ندارند و یکی نیستند، در نماز میت خیلی ها نماز نمی دانند ما نماز می دانیم برای اینکه متشرعه نماز می دانند ولی قنوتات و رکوعات هم خوانی ندارند، نماز عیدین با استسقاء باهم مطابقت دارد، گرچه طبق یک روایت در رکعت اول استسقاء هفت تکبیر دارد. باز هم نمی شود استسقاء به عیدین اقتداء کند و بالعکس، چون هر دو نماز نافله است و نافله را نمی شود به جماعت خواند الا ما خرج بالدلیل و قدر ما یتقین، و قدر متیقن استسقاء به استسقاء و عیدین به عدین است.

مطلب بعدی: اقل جماعت دونفر است، صدوق می فرماید: اقل جماعت یک نفر است[23]، الواحد جماعت[24]، مفتاح الکرامة: منظور صدوق شدت استحباب است، استاد: شدت استحباب با یک نفر را متوجه نشدم، شاید مقصودشان این باشد با یک مأموم جماعت است.

و احتمال دارد منظورشان این باشد طبق بعضی روایات که اذان و اقامه را بخواند ملایک صف می کشند پشت سرش و به جماعت می خوانند و الا صریح بعضی روایات حداقل دو نفر را می داند.

1- صحیحه زراره، قلت لابی عبدالله الرجلان یکونان جماعة؟ قال: نعم، و یقم الرجل عن یمینه[25]، دو نفر به جماعت می شوند؟ فرمود: بله، و مأموم دست راست امام ایستاده می شود. پس معلوم می شود یک مأموم است. بعضی از معاصرین فتوا دادند اگر دو نفرند حتما سمت راست ایستاده شود مگر اینکه زن باشد در این صورت پشت سر ایستاده شود.

استاد: ولی ما این را از آداب می دانیم البحث فی محله.

2- الرجلان یصلیان الجماعة؟ دو نفر جماعت می خوانند؟ قال: نعم، بله، یجعله عن یمینه[26]، او را  سمت راست خویش قرار می دهد.

باب 32 جماعت همین دو روایت است.

4- روایت دوم باب 4: سمعت ابا جعفر یقول ان الجهنی( جهنی همان کسی است که روایت قدر شب 23 رمضان را دارد) اتی النبی فقال یا رسول الله: انی اکون فی البادیة، من در بیان زیر چادر زندگی می کنم ان معی اهلی و ولدی و غلمتی. من زنم، بچه هایم، غلامانم، هستیم فا اذن و اقیم و اصلی معهم، اذان و اقامه می گویم و با آنها نماز می خوانم أفجماعة؟ این جماعت است؟ فرمود بله. قال یا رسول الله ان الغُلمة یتّبعون قطرالسماء، غلامان دنبال جمع کردن آب باران هستند، و ابقی اهلی و و ولدی، من و اهل و بچه هایم می مانیم فاُاذّن و اقیم و اصلّی بهم افجماعة؟ فرمود بله. بعد عرض کرد یا رسول الله ان ولدی یتفرقون فی الماشیة بچه ها دنبال گوسفندان می روند فابقی و اهلی و ااذّن و اقیم و اصلی افجماعة نحن؟ قال نعم، فرمود: بله، اهل مفرد است، یک زن بوده است. قال یا رسول الله ان المرأ تذهب الی مصلحتها، زن هم دنبال کارهای خانه می رود فابقی انا وحدی من تنها می مانم افجماعة؟ قال نعم، المؤمن وحدة جماعة[27]، مؤمن به تنهائی جماعت است.

ظاهراً حرف این بابویه اشاره به این روایت دارد، در این روایت دارد یک زن هم اگر مأموم باشد جماعت است. منتها سند روایت این طوری دارد کلینی عن جماعة، جماعت را توضیح نداده و ندارد عن عدة من اصحابنا، و خودش توضیح داده کلما رویتُ عن عدة من اصحابنا، عن فلان وعده ی خاص را نام می برد و اگرچه در همه جا عدة من اصحابنا را توضیح نداده است. اینجا عدة من اصحابنا ندارد عن جماعة دارد حتی جماعة من اصحابنا ندارد، بعد می گوید عن احمد بن محمد( منظورش احمد بن محمد عیسی است) بعد عن حسین بن سعید و عن حماد بن عیسی ثقة است عن محمدین یوسف ثقة است عن ابیه( یوسف) یوسف صنعانی است که به طبقات روایت می خورد. توثیق ندارد در رجال گرچه نسبة کثیرالروایة است ولی کثیرالروایة به تنهائی به درد نمی خورد باید معمول الروایة و متین الروایة باشد، از این جهت سند روایت مشکل دارد. این روایت هم می گوید یک زن و مرد کافی است در جماعت.

5- شیخ طوسی باسناده عن محمد بن احمد بن یحیی، عن محمد بن الحسین، عن جعفر بن بشیر، همه ثقة است عن حماد، عن ابی مسعود طائی، عن الحسن الصیقل، این دوتای اخیر توثیق ندارند. ابی مسعود طائی کثیر الروایة نیست حسن صیقل حسن بن زیاد صیقل است که آن هم کثیرالروایة نیست. عن الصادق(ع) قال: سألته کم تکون اقلّ الجماعة؟

قال: رجل و امراة[28]، فرمود حداقل یک مرد و یک زن در جماعت باشد.

از روایات صراحت بر جماعت یک مرد و زن استفاده نشد و فقط این دو روایت صراحت داشت که از نظر سند مشکل دارند. و معنای جماعت عرفی است یعنی اجتماع، گرد هم آیی در آن زمان رسول خدا هر وقت مردم را کار داشت برای یک مطلبی دستور می داد که بگویید الصلاة جماعة، نه اینکه نماز بخوانند بلکه جمع شوند، خواندن نماز یک مرد و یک زن نه جماعت باشد و احکام جماعت داشته باشد بلکه اجتماع را می گوید.

6- صحیحه: المراة تصلی خلف زوجها، الفریضة والتطوع و تأتمّ به فی الصلاة[29]، زن نماز می خواند پشت سر شوهرش و اقتداء می کند به شوهرش، از خارج می دانیم در نافله اقتداء و جماعت درست نیست و تأتم، سوال می کند می تواند اقتداء کند؟ می فرماید: بله و ندارد زن تنها است لذا ظهور مائی دارد که زن و مرد احکام جماعت را دارد. در وسائل 30 جلدی حدیث یکی باب 29 نوشته است که اشتباه است، حدیث یک باب 23 را هم در این وسائل 30 جلدی نیاورده است بعد ادعا دارند که نسخ دیگر اشتباه کردند و نسخه اصلی نزد ما است، در این نسخه نیست.

7- صلّ خلف من تثق بدینه[30]، این روایات در موارد متعددی نقل شده است.

عبارت روایت که در کتب روائی آمده است: لا تصلّ الا خلف من تثق بدینه، و در کتب فقهی با عبارت مثبت آمده است. نماز نخوان مگر پشت سر کسی که اعتماد داری، سند این روایت خوب است عن سهل بن زیاد عن علی بن مهزیار عن ابی علی بن راشد، در سهل بن زیاد اشکالاتی کردند و آن اینکه غالی می دانند او را.

استاد: به نظر من این و امثالش غالی نیستند، آنهایی که غالی می دانند، کلام این ها را نمی دانستند و فکر می کردند راجع به ائمه اینها غلو می کنند، روایت است، نزلونا عن الربوبیة و قولوا فینا شئتم، ما را خدا نگویید و پاین تر از مقام خدائی هرچه می گویید اشکال ندارد قلت لابی جعفر(ع) ان موالیک قد اختلفوا، دوستان شما اختلاف دارند در عقاید، من پشت سر همه نماز بخوانم؟ فرمود: لا تصلّ الا خلف من تثق بدینه، اگر از این نفی اثبات استفاده می شود که صلّ خلف من تثق بدینه، صلّ هم مذکر است هاء، دینه مذکر است، ولی مذکر خصوصیت ندارد راجع به زنها هم مطابقت می کند، منتهی زن برای زن امامت می کند. پس از این روایت بدست می آید دو نفر در جماعت کافی است هر دو مرد باشند یا مأموم زن باشد یا اینکه امام و مأموم زن باشد جماعت صادق است.

اللهم صلی علی محمد و آل محمد

 





[22] وسائل ج 8 باب خلل فی الصلاة ح 3

[23] من لا یحضر ج 1 : 376

[24] مفتاح الکرامه ج 10: 5

[25] وسائل باب 4 جماعت ح 1

[26] وسائل باب 4 جماعت ح 4

[27] وسائل ج 8 باب 4 جماعت ح 2

[28] باب 4 جماعت ح 7

[29] باب 10 جماعت ح 1

[30] وسائل ج 8: باب 10 صلاة الجماعة ح 2
   شنبه 2 اسفند 1393