عرض شد که چند مسأله سید عنوان کردند و زیربنای اینها این است که قصد فرادا در نماز جماعت جایز است، چه از اول قصد داشته باشد یا در وسط نماز، از جمله در مسأله ی 21 اگر شک کرد عدول به فرادا کرده یا نه اگر عدول کرده قصد جماعت نمی تواند چون جماعت در اثنا درست نیست، سید می گوید اعتنای به این شک نمی کند برای اینکه اصل عدم مانع است، شک می کند مانع برای جماعت پیش آمده یا نه اصل عدم مانع است برای ادامه جماعت و علاوة استصحاب جماعت می کند.

ما در معلقات عنوان کردیم که در اکوان علاوة در افعال و اذکار نیت جماعت می خواهد یعنی کون صلاتی. آیا در نفس الکون فی الصلاة نیت لازم است یا نیت جماعت در افعال و اذکار است و در این صورت اصل عدم مانع جماعت است ولی اگر در اکوان، در نفس حالت الکون فی الصلاة نیت جماعت جزماً بکند الآن شک دارد عدول کرده یا نه پس درحقیقت شک دارد نیت جماعت کرده یا نه.

جواب دادیم این شبهه بقاء استصحاب و مفهوم جماعت را می زند اما در نتیجه شک کنیم حکم جماعت باقی است یا نه استصحاب حکم جماعت می کنیم.

نکته: اقتداء در اثناء نماز خود مأموم نیت جماعت نمی تواند و این تقریبا بین فقهاء مسلم است بگوییم ارتکاز متشرعه زیر بار این اقتداء در اثناء نمی رود، ولی متشرعه هم از ما می پرسند چرا در اول قصد جماعت داشت و در وسط فرادا شد اینجا هم بالعکس درست است تبعض در امام که نیت جماعت در اثناء می کند اگر مأمومی بعداً به او اقتداء کرد می شود پس چرا اینجا تبعض نشود.

مسأله 22 که سید عنوان کردند اینکه در نماز جماعت قصد قربت می خواهد، مثلا پول می گیرد در مقابل نماز جماعت باطل است یا جهت حبّ مقام جماعت جایز است؟ بعضی مثل آقای بروجردی احتیاط می کند. اصل جماعت را اگر امام نیت نکند اگر کسی به او اقتدا کرد جماعت می شود چه رسد به قصد قربت برای امام.

عبارت سید لایعتبر فی الجماعة من حیث الجماعة قصدالقربة، قصد قربت از حیث جماعت لازم نیست در اصل نماز قصد قربت می خواهد. و لو کان قصدالامام الجاه صح، اگر قصد امام موقعیت اجتماعی است اشکال ندارد. اگر قصد مأموم سهولت امر است که در جماعت مبتلا به نماز احتیاط نشوم. اشکال ندارد. نعم لایترتب علیه ثواب الجماعة، ثواب جماعت ندارد.

استاد: در ریا مسلّما اشکال دارد که خود را نشان می دهد فانی فی الله است. اما در ریاء خصوصا اگر ریاء کند که مأمومین و اجتماع با من نماز جماعت می خواند ریاء نمازی یا ریاء جماعتی نمازی مبتلا است، اما اگر ریا در نماز و جماعت نمازی نیست، در اجتماع است، یعنی من که می ایستم بیست نفر با من جمع می شوند سید باید ریاء را استثناء می کرد.

و دوم اینکه نشان دادن موقعیت خود نه بعنوان الله سید می گفت مبطل نیست آیا این طوری است و احکام جماعت مترتب می شود؟ به نظر من بعید است و در اذهان متشرعه این درست نیست و اگر رکن اضافی انجام داد درست باشد و احکام امتنانی بار شود یعنی در شک به متیقن رجوع کند، این خیلی به نظر بعید است که موضوع که خدائی نیست احکام امتنانی خدائی بار شود.

استاد: حب جاه فرق می کند از نظر موارد: من نماز می خوانم تا مردم بیایند به درگاه خدا اشکال ندارد، یا بگوید من فرادا حال ندارم نماز بخوانم جماعت می خوانم حال الهی من بهتر است. ممکن است فکر شیطانی باشد، پس اگر حبّ جاه را برای خودم نمی خواهم برای مردم و توجه مردم به خدا باشد اشکال ندارد و آنکه اشکال دارد حب جاه را برای خود حب جاه بخواهد. و سید این را هم می گوید اشکال ندارد.

بعضی چیزها را سید عنوان کرده که مربوط این مسأله نیست و آن اینکه مأموم اقتداء کند به جهت دوری از وسوسه و این بحث ما در قصد قربت در نماز جماعت است و یا در جماعت نمازی است بحث دوری از وسوسه از معدات و مقدمات نماز است پس جماعت نه قصد می خواهد از طرف امام و قصد قربت در جماعت لازم نیست، و قصد جاه برای جاه اشکال دارد مگر حب جاه برای نزدیکی مردم به خدا باشد.

مسأله ی بعدی مسأله 23: اقتداء کرده به نماز جماعت که نظم آن به هم بخورد مثلا یومیت را به آیات اقتداء کند نمی شود مگر در رکوع آخر نماز آیات اقتداء کند به نظر من اشکال ندارد بعد قصد فرادا کند تا بعد از رکوع اول رکعت دوم با امام بوده است ولی سید قبول ندارد این اقتداء را و اقتداء به نافله نمی شود.

اگر اقتداء کرده در وسط دانست که نافله بوده یا آیات بوده اگر به وظیفه منفرد عمل کرده است یعنی قرائت را خواند و لو غفلة و یا جهلا و رکن اضافه نکر درست است.

عبارت سید: و اذا نوی بمن یصلّی صلاة لایجوز فیه الاقتداء کالنا فله و الآیات سهواً او جهلا فان تذکر قبل اتیان المنافی، اگر به حسب وظیفه فرادا عمل کرده است و منافی نماز فرادا نیاورده است چه در اثناء نماز یا بعد از نماز متوجه شد اشکال ندارد و اگر وظیفه منفرد را عمل نکرده است اشکال دارد، چون جماعت درست نبود و فرادا هم نیست.

استاد: باید موارد فرق کند چون اگر قرائت نخوانده مشمول لاتعاد می شود، لاتعاد الا من خمس، قبله- وقت- رکوع و سجود- طهور.

سید می گوید اگر در اثناء متوجه شد و منافی فرادا انجام نداده عدول به فرادا کند ولی ما می گوییم عدول نمی خواهد فرادا یک قضیه خارجیه است خود به خود فرادا می شود.

مسأله 24 که مهم است: ملاک درک یک رکعت در اقتداء چیست؟ مشهور می گویند در رکوع درک کند کافی است. شیخ طوسی در نهایة و مفید و قاضی ابن براج گفتند حدّ آخر رسیدن به یک رکعت تکبیر قبل از رکوع است اگر تکبیر را دریافت نکرده درک نکرده است.

صحبت شد بعضی تکبیر قبل از رکوع را واجب می دانند. ما مستحب می دانیم.

مشهور میزان را رکوع و لو بعداز ذکر می داند.

قول سوم: میزان رکوع قبل از ذکر است. قول چهارم، میزان تا قیام کامل بعد از رکوع است و اگر سر از رکوع برداشت و هنوز کاملا قیام نکرده اگر درک کند یک رکعت حساب می شود بعضی شروع در رفع راس را میزان می دانستند که ذکر شد.

اما روایات:

1- صحیحه سلیمان بن خالد، باسناده عن حسین بن سعید عن نذر بن سوید عن هشام بن سالم عن عن سلیمان خالد، عن الصادق(ع): فی الرجل اذا ادرک الامام و هو راکع و کبّر الرجل و هو مقیم صلبه، امام را در رکوع درک کرد و تکبیر گفت که ایستاده بود ثم رکع، از ثم رکع بدست می آید که تکبیر افتتاحی است نه تکبیر قبل از رکوع قبل ان یرفع امام راسه، پیش از اینکه سر بر دارد فقد ادرک اکرکعة[1]، یک رکعت را دریافت کرده است و میزان ذکر نیست بلکه رکوع است نه حالت رفع راس، نه تکبیر قبل از رکوع.

2- صدوق باسناده عن حلبی عن الصادق(ع) قال: اذا ادرکت الامام و قد رکع، امام را درحال رکوع درک کردی از عبارت بعد فهمیده می شود امام در رکوع است و کبّرت و رکعت و لم یرفع الامام راسه فقد ادرکت الرکعة و ان رفع راسه و لم ترکع فقد فاتتک الرکعة، اگر امام را در رکوع درک نکردی و امام سر برداشت یک رکعت از تو فوت شد.

3- باسناد صدوق عن ابی اسامه زید شحام سئل اباعبدالله(ع) عن رجل انتهی الی الامام و هو راکع، قال اذا کبر و اقام صلبه ثم رکع فقد ادرک[2]، اگر با طمأنینه تکبیر گفت و رسید در رکوع درک کرده است.