بسمه تعالی

بحث در فروعی است که مرتبط به شرط اول( عدم حایل) است.

فرع دیگری که سید مطرح کرده است مسأله ششم است: حیلولة مأموم مانع نیست اگر وارد نماز هم، نشده باشد ولی آماده هستند.

عبارت سید: لایقدح حیلولة المأمومین و ان کانوا اهل الصف المتقدم لم یدخل فی الصلاة اذا کانو متهیئین، اهل صف جلو وارد نماز نشده ولی مهیا هستند وسیله اتصال در نماز است و همه این را قبول دارند، و دلیلش سیره است گرچه خلافه قاعده است، و قاعده این است که کسانی وارد نماز نشده است چگونه وسیله اتصال هستند.

قرینه اتصال:

1- سیره است

2- دوره حکومت حضرت امیر را که تاریخ نقل کرده است و سی هزار جمعیت در مسجد کوفه جمع می شده است برای نماز و مسجد کوفه خیلی بزرگتر از مسجد فعلی بوده است، ممکن نیست صبر کنند تا صف جلو ببندد برای اینکه به رکوع نمی رسیدند اگر صبر می کردند، و حضرت با توجه به اینکه علم لدنی داشته نفرموده است اول صف جلو اقتداء کند بعد صف بعدی. سیره و تاریخ دلیل است و حدس هم همین طور است چون وقت ضربت خورد حتی بچه های یتیم شیر می آوردند به امام مجتبی التماس می کردند از شیر ما ببر به حضرت بده مثل الآن که زائرین اباعبدالله(ع) را هر کسی می خواهد از غذای او بخورد. و بعضی مثل مرحوم آقای شاهرودی و آقای سید احمد خوانساری تأمل کردند در این مسأله ولی تأملشان بی وجه است. قاعده همین است که کسانی وارد نماز نشده اند وسیله اتصال نیستند ولی سیره و تاریخ داشتیم که وسیله اتصال هستند. دوران پیامبر را هم که خبر نداریم ولی آنها از زمان حکومت حضرت امیر در سطح پایین تر بودند چون تربیت هایشان قبل از اینکه اسلامی باشد عربی بود، چطور اینها در کربلا نوه پیامبر را کشتند. عربها پان عر بسیم بودند تا پان اسلامیسم، و نصی بر سیره نداریم ولی صاحب جواهر سیره را تأیید کردند.

فرع و مسأله هفتم: اگر صف اول را صفهای بعد به جهت طولانی بودن نمی بینند اشکال ندارد و هم چنین اگر صف دوم طولانی تر از صف اول است که آخر صف دوم صف اول را نمی بیند اشکال ندارد. لایقدح عدم مشاهدة بعضی اهل الصف الاول الامام، بعضی اهل صف اول امام را نبیند اشکال ندارد، لجهت استتارة الصف، برای اینکه صف طولانی است، هم چنین بعضی صف دوم به جهت طولانی بودن صف اول را مشاهدة نکند اشکال ندارد.

بعضی آقایان( خوئی در حاشیه) بر عروة شبهه می کنند که یا امام را ببینند یا صف را که وسیله اتصال است ببیند، اماصف که وسیله اتصال است را می بیند اینجا ولی امام را نمی بیند نماز جماعت درست است و اما راجع به مشاهدة امام ما دلیلی داریم که امام را مشاهده کنند. مشاهده دخالت ندارد ستره و حایل نباشد که بحث شد در جلسات گذشته.

مسأله هشتم و نهم و دهم دقیق است که توجه می خواهد:

مسأله هشتم: اگر امام داخل محراب است و دیوارهای محراب طوری است که امام را دو طرف محراب نمی بینند، سید می فرماید اگر دیوار محراب حایل است اشکال دارد و اگر حایل نباشد اشکال ندارد.

عبارت سید: ان کان الامام فی محراب داخل فی جدار و نحوه، اگر محراب داخل دیوار است بعضی محراب ها خیلی بین دیوار است مخصوصا اگر گود و پایین هم باشد، لایصح اقتداء من علی الیمین اوالیسار ممن یحول الحائط بینه و بین الامام، کسانی از نماز گذاران که سمت راست و چپ هستند و دیوار حایل است بینشان و بین امام، اقتداء اینها درست نیست.

استاد: حایل یعنی چه؟ مانع از شهود است که شهود دخالت ندارد و اگر حایل است دیوار، که این طوری نیست برای اینکه اقتداء کردند و تصور ندارد که محراب طوری گود باشد تا حایل باشد بله مانع شهود زیاد است ولی شهود دخالت ندارد.

بعد می فرمایند و یصح ممن یکون مقابلا للباب، امام آنکه مقابل در محراب است اشکال ندارد چون نه حایل و نه مانع شهود است، بل ممن یکون علی جانبیه ممن لایری الامام، همین طور کسی که مقابل محراب است نمازش درست است و کسانی که هردو طرف این نمازگذار است نمازشان درست است. چون اتصال دارند ولی احتیاطا گفتند این هم اشکال دارد، و کسانی که دورتر از جانبین است که امام را نمی بیند سید فرمود اشکال دارد چون حایل است، ولی ما گفتیم حایل اینجا تصور ندارد.

و کذا اذا زادة الصفوف الی باب المسجد، و همین طور اگر صف ها بیرون درب مسجد زیاد شد آن هم همینطور درست است مگر اینکه دورترهای از جانبین درب مسجد امام را نمی بینند در این جا کسانی که اشکال کردند اینجا دلیلشان یک روایت است:

1- صدوق باسناده عن زراره عن الباقر(ع): ان صلّی قوم بینهم و بین الامام سترة او جدار فلیس لهم تلک بصلاة، اگر بین عده ای که نماز می خوانند و بین امام پرده ای است یا دیواری است این نماز نماز نیست، الا من کان حیال الباب، مگر آنکه مقاب درب( درب محراب – درب مسجد) است. به تعبیر روایت آقایان می گویند فقط آنکه مقابل درب است نمازش درست است و یمین و یسار صف که حایل است نمازشان اشکال دارد،( مثل دربهای مسجد اعظم مقابل درب نماز اشکال ندارد هردو طرف اشکال دارد، بعد دنبالش حضرت فرمود هذه المحاصر انما احدثه به این روایت تمسک کردند.

الجبارون، این محصوره ها را که بین اینها می روند نماز می خوانند جبارون( معاویه و عمروعاص بعد از شهادت حضرت امیر) درست کردند ولیس من خلفها مقتدیا بصلاة من فیها صلاة[1][1]، کسی پشت سر محصوره است اقتداء کند به کسی که داخل محصوره است این نماز نماز نیست آقایان به این روایت تمسک کردند که فقط مقابل درب نمازش درست است و دو طرف مقابل درب نمازشان درست نیست چون دیوار حایل است.

استاد: آیا مقصود از روایت همین است که آقایانی می گویند؟ با اینکه از دو طرف متصل است؟ بلکه تقسیم روایت به حسب اشخاص نیست بلکه به حسب احوال است یعنی می گوید یمین و یسار نمازشان باطل است مگر با آنکه مقابل درب است متصل باشد، در این حال نماز درست است.

بلکه مقصود در روایت همین است و الا تمام صفوف که پشت سر هستند دو طرف نمازشان باطل باشد. روایت این را می گوید.

حیال در لغت به معنای مقابل است، لسان العرب و تاج العروس و قاموس وقت لغت را معنا می کنند دلیل می آورند و قاموس دلیل کمتری را می آورد.

در سنن ابن ماجه هم است که پیامبر نماز خواند بر میت مرد فقام حیال راسه مقابل سر میت نماز خوانده و بر میت زن نماز خواند فقام حیال وسط السریر، مقابل وسط تابوت نماز خواند[2][2].

آقای خوئی و امام(ره) در حاشیه بر عروة این اشکال را کردند که نماز آنکه مقابل درب محراب و مسجد است درست دو طرف باطل است و به این روایت تمسک می کرند و اما آقای خوئی در شرح عروة می فرماید این استثناء از احوال است نه از اشخاص و نماز کسانی که دو طرف مقابل درب مسجد و درب محراب اتصال دارند در این حال درست است.

و آقایان مسأله هشتم را که دو طرف مقابل درب مسجد و محراب نماز می خوانند متفرع بر حایل و جدار کردند حضرت امام هم این را فرع بر حایل و جدار می داند و حال اینکه این مسأله نه حایل دارد و نه جدار و متفرع بر روایت که مسأله جدار و حایل را گفته است نیست.

مسأله نهم راجع به ستون های مسجد است، لایصح الاقتداء من کان بین الاستوانات، نماز کسانی که بین ستون ها است درست نیست اما مع وجود الحائل بینه و بین من تقدم، حایل باشد بین این و بین آن کسی که در صف مقدم است، الا اذا کان متصلا بمن لم تُحل الاستوانات، مگر متصل باشد به کسی که ستون بین اینها متصل نیست، کما انه یصح اذا لم یتصل بمن لاحایل له، گاهی متصل نیست به کسی که حایل ندارد الا نه بین او جلوی حایلی نیست، بنابراین اتصال به جلو یا به کنار کافی است مثلا کسی پشت این ستون است از جلو اتصال ندارد و از هر دو طرف اتصال دارد اشکال ندارد.

لا اری بالصفوف بین الاساطین بأساً[3][3]، صف های بین ستونها هیچ اشکالی ندارد واین روایت از امام صادق(ع) است. معنای حدیث این است اگر حایل بین شما و جلویی است ولی از یمین و یسار اتصال دارید اشکال ندارد.

صاحب جواهر نقل می کند از شهید اول در ذکری: اجماع عملی داریم که نماز حولی کعبه( دایره ای) درست است با اینکه امام را نمی بینند و کعبه از مقابل حایل است.

جواهر: المتعارف فی عصرنا عدم تجنب شیءٍ من قوائم المسجد و غیرها، متعارف در عصر ما این است کسی پرهیز نمی کند از ستونهای مسجد، پشت پایه ها نماز می خوانند.

بل یؤد فعله من المنکرات، بلکه اگر کسی پرهیز کند از نماز خواندن پشت ستون از منکرات حساب می شود.