بسمه تعالی

صحبت در این بود که تأخر تکبیر مأموم از تکبیر امام لازم است یا مقارنت اجمالی کافی است. جواهر لازم می دانست برای اینکه دلیل های صل خلف من تثق بدنیه پشت سر مصلی نماز بخوان می گوید وقت مصلّی می شود که تکبیرش تمام شود.

آقای خوئی اشکال داشتند بر حرف جواهر که صل خلف من ، نماز بخوان پشت سر کسی و ندارد صل خلف مصل تا بگویید خلف مصلی در صورتی صدق می کند که بعد از تکبیر امام باشد.

لذا مقارنت اشکال ندارد.

استاد: فرمایش خوئی درست نیست چون خودشان می گوید نماز بخوان پشت سر کسی که در حال نماز است و این کلام با کلام جواهر یکی است پس باید مؤخر باشد.

آیا مقارنت حقیقی درست است یا نه که تمام تکبیر هر دو باهم شروع شود و باهم تمام شود و این البتة فرد نادری است. به نظر این هنوز وارد نماز نشده که اقتداء صدق کند.

به نظر مقارنت عرفیه اشکال ندارد چون جماعت عمل واحد امام و مأموم است، به نظر اگر هردو شروع کنند اشکال نداشته باشند. البتة احتیاط خوب است.

و ادعای سیره هم شد که اگر اشکال بر سیره شود اشکال موضوعی است.

در شروع تکبیر تا الآن بحث شد و اما اگر ختم تکبیر مقارن باشد یا مقدم باشد چگونه است. الله اکبر مأموم جایز است زودتر از تکبیر امام ختم شود و این را فراغ می گویند. می گویند ملاک ائتمام شروع است نه فراغ، ( صاحب قصص العلماء نقل می کند دو تا عالم بودند یکی سلام را زود می گفت سریع ذکر می گفت و دیگری با تأنی و تأمل در معنا می گفت.) گفتند زود تمام کند مأموم، اشکال ندارد چون اقتداء به شروع است نه فراغ. استاد: درست است که شروع ملاک است ولی الله اکبر یک جمله است تا تمام نشود ائتمام صدق نمی کند این از باب احتیاط است ولی عمل واحد متعارف باهم شروع کند اشکال ندارد، مانند کسی که اشتباه کرده در نماز یک کلمه خراب شد اصلاح می کند نمی گویند اعاده کن یا سجده سهو کن، کسی خطابه می خواند اشتباه کرده نمی گویند دوباره شروع کن مگر دلیل خاص باشد بر اعاده. پس اگر عمل واحد اجتماعی شد فرق نمی کند کدام زودتر فارغ شود و اینکه دلیل می گوید امام ضامن قرائت مأموم است بیان گری این است که عمل واحد است.

دیرتر و زودتر اشکال ندارد.

در افعال گفته شد مقدم نباید باشد و تأخر فاحش هم نداشته باشد آیا در تکبیر افتتاح که مثل افعال است هم از لحاظ اینکه منشأ افعال است و با تکبیر شروع می شود و هم رکن است مأموم نباید تأخر فاحش داشته باشد؟ بعضی گفته اند نباید تأخر فاحش داشته باشد ولی روشن بیان نکردند تأخر فاحش تا چه مقدار و تا کجا است؟ بعد از قرائت تا رکعت دوم... و دلیلشان حدیث نبوی است که ابو سعید خدری از رسول الله نقل کرده که امام جماعت اذا کبر فکبروا و اذا رکع فارکعوا همانطورکه رکوع دنبال امام است تکبیر را هم بعد از امام بگوید( والفاء للترتیب باتصال) بعد گفتند الا ان یکون اجماع بر تأخیر. استاد: این حدیث ضعف سند داشت.

خلاصه: تقدم تکبیر امام جایز نیست و مقارنت خلاف احتیاط ولی جایز است چون عمل واحد است و از اینکه امام ضامن قرائت مأموم است یا اینکه صفوا الفرج والخلل، شانه ها را به هم بچسپانید و فاصله ها را پر کنید معلوم می شود جماعت عمل واحد است. و در ختم هم احتیاط این است که اول امام فارغ شود بعد مأموم.

اما تسلیم را می تواند زودتر از امام شروع کند و تمام کند؟ آقای بروجردی و آقا استهباناتی می گوید جایز نیست و اگر این کار را بکند سجده سهو هم انجام دهد، و وجوه استحسانی را گفته اند که ادب اقتضاء می کند اول امام سلام دهد بعد مأموم. دلیل وجوه استحسانی این است اگر یک گروه رفتند ملاقات و رئیس دارد و موقع صحبت رئیس یکی بگوید خداحافظ من رفتم. این خلاف ادب است اما یک عده روایات است که می گوید مأموم زودتر بگوید:

1- سألته عن الرجل یکون خلف الامام فیطوّل الامام بالتشهد، امام تشهد را طول می دهد فیاخذ الرجل البول، طرف ادرارش گرفت او یتخوف من شئ یفوت، یا می ترسد کاری از دستش برود او یعرض له الوجع کیف یصنع؟ یا دردی پیدا کرده چه کار کند؟ قال یتشهدهو خودش تشهد بخواند و ینصرف و یدع الامام[1][2]، امام را بگذارد و برود.

این حدیث عذر را می گوید و اما درد و وجع که عارض شده امام ترک استفصال کرده که چه دردی مثلا اگر دندان درد داشته باشد مقداری زودتر بخواند درد درمان می شود؟ نه.

2- این حدیث ازآن روایت روشن تر است: فی الرجل یکون خلف الامام فیطول الامام التشهد، امام تشهد را طول می دهد قال: یسلّم من خلفه و یقضی لحاجته؟ ان احبّ[2][3]، عذر را ندارد این روایت می فرماید سلام دهد و دنبال کارش برود اگر دوست دارد.

3- عن ابی عبدالله(ع) فی الرجل یصلّی خلف الامام فیسهوا فیسلّم قبل ان یسلّم الامام قال لابأس به.

بعضی روایات راجع به عذر بود و بعضی راجع به سهو و بعضی مطلق بود اگر اطلاق و تقیید بگیریم در سهوو عذر اشکال ندارد و شبهه ی آقای بروجردی هم به دلیل این روایات بود.

استاد: چرا مطلق و مقید بگیریم، اطلاق و تقیید راجع به وحدت اراده است مثل اعتق رقبة و اعتق رقبة مؤمنة. اما اینجا مثبتات است باهم معارض نیستند در همه موارد می تواند زود سلام دهد آنهاییکه مثل آقای بروجردی جایز نمی دانند می گویند در این روایات اگر مطلق بود امام مطلق می گفت نه راجع به عذر ولی امام صورت عذر را توضیح داده و بیان کرده است پس اطلاق و تقیید است.

استاد: نه، بلکه امام صورت افضلیت را که عذر است بیان کرده و الا در همه موارد جایز است و اما قول استهباناتی که می گوید صورت سهو را گفته است و سجده سهو دارد و اطلاق و تقیید است.

استاد: حضرت فرموده لابأس به یعنی درست است چرا سجده سهو و اعاده.

آیا سلام را که قبل الامام داد نماز در لحظه ی آخر در جزء اخیر فرادا کرد یا اینکه تا آخر جماعت است؟

ظاهراً جماعت است چون مثل اینکه گروهی کار می کنند در آن لحظه ی اخیر کسی زود تمام می کند نمی گویند تنها کار کرد بلکه می گویند باهم کار کرد.

پس سلام به دو معنا درست است: قصد فرادا کردن یا اینکه جماعت است تا آخر

اما بقیه اذکار چه؟

آیا بعد از امام بگوید یا مقدم شود اشکال ندارد؟ اگر رکعت سوم و چهارم امام تسبیحات می خواند و این حمد می خواند تقدم و تأخر اینجا معنا ندارد مگر در فراغ اگر ذکرشان واحد است و ثانیا این خبر نداردتا تقدم و تأخر معلوم شود اشکال ندارد.

بحث در موردی است که ذکرشان یکی است و صدای امام را می شنود.

اما دو روایت:

قلتُ لابی عبدالله(ع) موثقه ابن فضال، اکون مع الامام افرغ من القرائة قبل ان یفرغ، من فارغ می شوم قبل از امام اشکال دارد؟ فرمود: و ابق آیة و مجّدالله واثن علیه فاذا فرغ فاقرء الآیة فارکع، حضرت فرمود یک آیه را نگهدار( مال قرائت است در صور جواز قرائت) نشان می دهد زودتر اشکال ندارد چون زودتر از امام خوانده است و اینکه گفت یک آیه نگهدار این بیان گر آداب است.

2- این روایت صریح تر است: اکون مع الامام فافرغ قبل ان یفرغ الامام من قرائته قال: فاتمّ السورة فرمود صوره را تمام کن و مجدالله و اثن علیه حتی یفرغ، این حدیث می گوید زودتر تمام کردی خدا را تمجید و ثناء کن تا تمام شود.

پس بنابراین تقدم در بقیه اذکار اشکال ندارد و مستحب این است یک آیة را نگهدارد بعد از فراغ امام تمام کند.