مرحوم سید یک مسأله ای را عنوان کردند در مورد نماز جماعت در کشتی به تناسب نماز جماعت و الا این مسأله بیشتر در بحث قبله مطرح شده است برای اینکه کشتی ممکن است متلاتم می شود و روایات می گوید اول نماز رو به قبله باشید بعد هرطرف که بود اشکال ندارد، و بحث می شود که در نماز نافله است یا در جماعت، قبله چرا ساقط می شود اینجا، آیا در وقت وسعت وقت یا در ضیق وقت؟ مسأله ی بُعد مفرط امام و مأموم چه می شود، بعضی ها اصل مسأله را عنوان نکردند با اینکه فتاوای جدای از دیگران دارند مانند مرحوم نراقی عنوان نکردند.

مسأله 14 تعبیر سید این است: یستحب الجماعة فی السفینه بالواحدة والمتعددة، مستحب است جماعت در کشتی، یک کشتی یا چند کشتی، فرق نمی کند، للرجال والنساء، چه مردها و زنها و چه مخلوط روایات ملاحظه شود.

1- عن الصلاة فی جماعت فی السفینة قال، لابأس[1]، نماز جماعت در کشتی اشکال ندارد به نافله جماعت نمی خورد حتما فریضه است، نماز فریضة در سفینة یک کشتی نیست بلکه الف و لام سفینة جنس است یعنی چند کشتی، نه وحدت، اطلاق احوال می توانیم بگیریم که چه متلاتم شود یا نه چه رو به قبله باشد یا نه، چه ضیق وقت باشد یا وسعت وقت، چه بُعد مفرط دو کشتی داشته باشد یا نه، فاصله ی زیاد بین دو کشتی است برای اینکه اگر نزدیک باشند خطر دارد، شاید. در ضیق وقت باشد برای راههای دور که یک نوع ضرورت می شود.

بعضی محشین عروة مانند نائنی و گلپایگانی می گویند مع الشرایط، اگر شرایط جماعت باشد یعنی موج دریا نباشد رو به قبله باشد، بُعد مفرط نباشد، ولی این خلاف روایات است، ببینید روایات را.

2- لابأس فی الصلاة لجماعة فی السفینة[2]، اشکال ندارد که جماعت را در کشتی بخوانند، هیچ قیدی ندارد.

3- سألته عن قوم صلوات جماعة فی سفینة، احتمالا یک کشتی است چون تنوین وحدت دارد.

این یقوم الامام؟ امام کجا بایستد و ان کانت معهم نساء کیف یصنعون، اگر زنها با این ها است چکار کنند اقیاما یصلون ام جلوساً، ایستاده بخوانند یا نشسته برای اینکه تلاتم است.

قال یصلون قیاماً، فان لم یقدرو علی القیام جلوساً و یقوم الامام امامهم والنساء خلفهم، در حال ایستاده نماز بخوانند اگر امکان ندارد نشسته بخوانند و امام جلو بایستد و زنها پشت سر.

و ان ماجت السفینة، اگر کشتی خیلی متلاتم شد قعدن النساء و صلّی الرجال، زنها ظاهراً می نشینند نمز نمی خوانند مردها می خوانند. برای اینکه زن و مرد سقوط کنند روی هم و لابأس ان تکون النساء بحایلهم[3]، اشکال ندار زنها کنار مردها باشند، دو احتمال دارد این جمله یکی اینکه زنها نماز نخوانند و کنار مردها باشند یا اینکه نماز کنار مردها بخوانند. و اگر درحال نماز کنار هم باشند نظریه ما تقویت می شود که نماز خواندن زن و مرد کنار هم اشکال ندارد چه در جماعت یا در فرادا.

در باب 13 قبله حضرت چند مسأله را تذکر داده است آنجا دارد اول نماز رو به قبله باشند بعد کشتی هر طرف رفت اشکال ندارد، این روایات خلاف قاعده است در اینکه رو به قبله لازم نیست بعداً و ثانیا بُعد مفرط اشکال ندارد و یا متلاتم است کشتی.

استاد: این روایات راجع به سفرهای کشتی مدتهای زیاد است. و زیارت مکه هم قدیم با کشتی می رفتند، در این مدت طولانی چه اشکال دارد شارع تجویز کرده باشد و چطور این آقایان می گویند مع اجتماع الشرایط و آقای نجفی مرعشی هم می گویند بُعد مفرط نباشد.

پس بحث ضیق وقت و اضطرار است در این صورت فوق.

مرحوم سید در مسأله کشتی عنوان کردند، عبارت سید است به نظرم: ان تقدمت سفینة المأموم صحیح اگر کشتی مأموم سرعت گرفت و یک مقدار جلو رفته است اشکال ندارد گرچه این ها خلاف قاعده است ولی از اطلاق ادله استفاده می شود.

مسأله ی بعد که سید ذکر می کند دنبال همین مسأله می گوید: لکن یکره جماعت فی بطون اودیة، یعنی در داخل درّه ها نماز جماعت مکروه است. بطن الوادی، باطن در مقابل ظاهر و رو است.

یک روایت در این رابطه داریم:

1- کنتُ مع ابی الحسن(ع) ( ظاهراً امام رضا است چون راوی ابوهاشم جعفری است)

فی السفینه فی الدجلة، در کشتی بودیم همراه امام در دجله فحضرت الصلاة، وقت نماز شد قلت جلعتُ فداک نصلّی فی الجماعة؟ نماز جماعت بخوانیم فرمود: لاتصلی فی بطن الوادی[4]، جماعةً، حضرت جواب در بطن وادی نماز نخوان چون احتمال سیل و اینها است، کسی فتوای به حرمت ندادند ولی فتوای به کراهت دادند مانند شیخ طوسی.

مطلب بعدی: آیا ثواب امام بیشتر است یا ثواب مأموم؟ ثواب امام بیشتر است چون گاهی تنازع می کنند بر سر امامت برای بردن ثواب است.

1- نهی ان یؤم الرجل قوماً الاباذنهم، امام صادق نقل می کند از پدارانش از رسول الله(ص) نهی کرد که شخص امام شود بدون اجازه مردم و مردم این را نمی خواهد. بعد فرمود و من أمّ قوماً باذنهم و هم به راضون، کسی امام جماعت شد با اجازه مردم فاقتصد به فی حضوره، در حضورش رعایت اقتصاد کرد و فشار برای آنها نیاورد و احسن صلاته بقیامه و قرائته و رکوعه و سجوده و قعوده نماز را خوب خواند و رعایت همه ی اینها را کرد، فله اجرالقوم، به اندازه همه ی مأمومین ثواب می برد و لاینقص من اجورهم شیء[5]، از ثواب مأمومین هم هیچ کم نمی شود. پس امامت را نباید از دست بدهند چون ثواب زیاد دارد.

2- ثلاثة فی الجنة علی المسک الاضفر، سه گروه اند که بر عطر اضفر هستند، علی گفته شده است چون پیچیده شده اند بین بوی خوش یک مؤذن اذّن اقتصاداً، مؤذن که به قصد قربت اذان بگوید و اماما امّ قوماً وهم به راضون، امامکه پیش نماز می شود با رضایت مردم.

و مملوک یطیع الله و یطیع موالیه، برده که از خدا و مولای خویش اطاعت کند.

بنابراین امامت افضل است.

مطلب بعدی از بعضی روایات استفاده می شود عبد پیش نماز نشود چون امامت منصب است و منصب را به عبد نمی دهند ولی روایات متعددی داریم اشکال ندارد عبد پیش نماز شود. بعضی اصحاب اهلبیت برده بودند بعد ازاد شدند:

1- باب جواز اقتداء عبد علی کراهةٍ، قلت له، صحیحه زراره، به امام باقر می گوید، الصلاة خلف العبد چطور است فرمود: لابأس به ، اشکال ندارد، ان کان فقیها و لم یکن هنا افقه منه، اگر با سواد است و با سوادتر از او نیست، قبلا خواندیم درجه افقهیت درجه استحباب است.

2- سئل عن العبد یؤم القوم اذا رضوابه کان اکثرهم قرآنا قال بأس به، اگر همه بهتر قرائت می کند اشکال ندارد.

3- لایؤم العبد الا اهله[6]، برده فقط برای اهل خودش پیش نماز شود و جمع با آن روایات حمل بر کراهت است مسائل جماعت و نماز خوب بلد است از دیگران، و امام جماعت در معرض این است که مبادا نماز را خراب بکند لذا می گوید افقه باشد، از باب معرضیت است.

مطلب بعدی: در گذشته مفصل این بحث شد که در رکعت اول و دوم شخص می تواند قرائت بخواند ولی ترک اولی است و نظر ما این شد که جایز نیست.

مطلب بعدی: سید عنوان کرد بچه ها را ولی ممیز باشند در صف اول قرار ندهند چون اگر مشکل برای امام پیش بیاید کسی باشد جای او قرار بگیرد، این مسأله دلیل ندارد جز معرضیت.

بعضی گفتن مثل عبد است که در صف اول نباشد، صاحب جواهر می گوید لم اجد فیه دلیلاً، کراهت دارد بچه جلو باشد از باب بچه بودن ولی اگر افقه و اقرأ باشد آن بحث دیگری است.

ما در معلقات داریم که از باب تسامح بپذیریم و ادله تسامح هم روایات معتبر است نه روایات ضعیف از باب تسامح باشد.

یک مسأله ی مهم داریم که عنوان می کنیم، مسأله 19 احکام جماعت سید دارند:

اگر کسی نمازش را خوانده است نمازش صحیح است و احتمال خلل هم نمی دهد، حالا نماز اولی را در جماعت خوانده یا فرادا حالا که اعاده می کند باشد یا مأموم؟ این صور مختلف دارد.

نماز اول یا فرادا بوده یا امام بوده یا مأموم.

نمازی که الآن اعاده می کند یا فرادا است یا امام یا مأموم، نه صورت می شود.

یک صورت دیگر اینکه یک جمعیت همه باهم نماز را اعاده می کنند. آن صور مختلف بودند.

آیا اعاده جایز است یا نه اگر نماز اول صحیح بوده است، اما اگر احتمال خلل بدهد خوب است اعاده کند و مستحب است چون وجاهد و فی الله حق جهاده اتقوالله حق تقاته، حق تقاته غیر اصل تقواست، و روایات باب احتیاط اخوک دینک فاحتط لدینک، و روایات احتیاط متعدد است، و کسانی بودند که نمازهایشان را از اول بلوغشان اعاده کردند.

باید مواظب باشیم نقر نقرالغراب که رسول الله فرمود، نماز نخوانیم و حضرت زهرا با اینکه تکوّن بهشتی دارد نقل می شود وقت نماز نورش منطقه را روشن می کرد.