بسمه تعالی

صحبت در نسیان سجدتین بود که یا در رکعت اخیره است یا در سایر رکعات است و سایر رکعات ذکر شد در رکعت اخیر یا قبل از سلام است یا بعد از سلام و قبل از انجام منافی است یا بعد از انجام منافیات است، و منافیات دو صورت دارد: منافی که در عمد و سهو یکسان است مثل حدث و بعضی در حال عمد منافی است مثل کلام، علی ای حال اگر سجدتین را فراموش کرد قبل از سلام یادش آمد مشکلی نیست، سجدتین را انجام می دهد و تشهد و سلام را انجام می دهد، اگر سجده سهو را به خاطر زیادی تشهد لازم دانستیم سجده سهو هم دارد. اگر بعد از سلام و قبل فعل المنافی یادش آمد بعضی گفتند سلام مخرج است و سجدتین را انجام نداد نماز باطل است و سجدتین هم قابل تدارک نیست چون روایات هم داشت وقتی سلام دادی انصرفت، از نماز بیرون آمدی.

1- در جلسه قبل روایت 2 باب 12 تشهد را خواندیم که تقصیر را به گردن ابن مسعود گذاشته بود، ابن مسعود نماز مردم را خراب کرد برای اینکه السلام علینا را در تشهد زیاد کرد و با این سلام از نماز خارج شد و نماز باطل است[1][11].

2- کلما ذکرت الله اوالنبی فهو من الصلاة ( و همین طور ائمه) و ان قلت السلام علینا و علی عبادالله الصالحین فقد انصرفتَ[2][12]، پس این از نماز بیرون آمد و سجدتین را انجام نداد نماز باطل است.

استاد: بله این روایات ظهور دارد مطلقا که سلام مخرج از نماز است، اما در جمع با روایات که سلام بی جا را می گوید، این است که سلام مخرج از نماز است و اگر در غیر محل خودش سلام گفت انصراف حاصل نشده است، مثلا در وسط قرائت و اینجا هم سجدتین را انجام نداده است در غیر محل خودش است، و ما اگر گفتیم سلام رکن است سلام در محل خودش است.

و اگر بگویید ترک سجدتین سهو است نه اینکه سلام سهو باشد، می گوییم سلام هم منشأش سهو است.

و انّما الکلام بعد از سلام و بعد از فعل المنافی باشد( فعل منافی که چه سهو باشد یا عمد منافی است) نماز باطل است و قابل تدارک نیست.

اما عامه هم به اختلاف مسأله را بیان کردند و گفتند اگر فاصله زیاد باشد یا قبل الحدث و بعدالحدث فرق دارند[3][13]، اما نظر ما روشن است که نماز باطل است.

اما اگر نیت نکرد حکمش چیست؟ اگر نیت را اخطار به قلب یا به زیان بگیریم، در نماز کسی اخطار زبانی را نگفته است نیت به زبان لازم است، اما در حج زبانی را لازم می دانند چون دارد تقول، ولی ما آنجا هم لازم نمی دانیم چون تقول به اخطار قلبی گفته می شود قضیه ملفوضه نیست قضیه معهوده است ولی در اینجا کسی لازم نمی داند.

نیت را یا داعی می دانیم، وضوء می گیرد رو به قبله ایستاده این داعی است نیت لازم ندارد، خودش نیت است مگر بگویید آن لحظه که می خواهد شروع کند از یادش رفته است و غافل شد و تکبیرة الاحرام را با حال غفلت گفت. این خیلی شاذ و نادر است و کم پیش می آید.

اما اگر اخطار قلبی بدانیم بله ممکن است یادش برود.( اخطار قلبی یعنی از ذهن بگذراند). نیت به دو چیز گفته می شود: 1- قصد عنوان است. نماز ظهر- عصر- مغرب، عشاء صبح.

2- گاهی نیت قصد قربت است بدون قصد انجام نمی شود مثل خیلی اعمال دیگر که بدون قصد نمی شوند مثل اهانت، تعظیم بدون قصد محقق نمی شود پس قصد عنوان هم لازم است.

اگر نیت را قصد قربت گرفتیم در اعمال عبادی بدون قصد قربت انجام نمی شود.

فرق تمیز و عنوان چیست؟ قصد تمیز منتهی در قصد عنوان است با یک مقدار زیادی و اضافه مثل نیت مسافر و حاضر و جهر و اخفات لازم نیست که تمیز است و در مکان و زمان هم قصد تمیز لازم نیست. بدون قصد عنوان نماز باطل است و اجماعی است مسأله، قد یقال که چرا در مستثنی لاتعاد نیامده است مثلا الا ست می گفت؟ جواب لاتعاد اجزاء خود نماز را می گوید و نیت خارج از نماز است و مقدمه نماز است.

اما قبله و طهور و وقت شرایط نماز است و طهارت حاصله از وضوء مقارن نماز است و ثانیاً شرط خود نماز است نه شرط ورود نماز. پس لاتعادالصلاة نیت را نمی گیرد چون نیت قبل از نماز است لذا از تعاد و لاتعاد از هردو خارج است.

اما اگر تکبیرة الاحرام فراموش شد چه؟ در مسأله 16 سید می فرمایند تکبیرة الاحرام مقوم نماز است با تکبیرهای دیگر اختلاف دارد حتما مبطل نماز است.

روایات در این رابطه اختلاف دارند: 1- بعضی روایات صریحا می گوینند باطل است 2- بعضی روایات می گوید قبل از رکوع متوجه شدی باطل است اگر بعد از رکوع متوجه شدی باطل نیست.

3- بعضی روایت دارد اگر از اول قصد داشتی تکبیر را بگوئی و نگفتی نماز درست است و اگر قصد نداشتی بگوئی نماز باطل است.

قبل از بیان مسأله تکبیرة الاحرام راجع به نیت ذکر کنیم، صریح روایات معتبره است لاعمل الا بالنیت، انما الاعمال بالنیات، در سند لاعمل الا بالنیت ابو حمزه ثمالی از امام سجاد(ع) است در درجه اول از نیت قصد عنوان و در درجه دوم قصد قربت است.

روایت انما الاعمال بالنیات را شیخ طوسی و محقق در معتبر از پیامبر نقل کرده است.

روایت دیگر از امام هشتم سلام الله علیه است که لاعمل الا بالنیة و معتبر است.

اما روایات راجع به تکبیر:

1- یجزؤک من الکلام والتوجه.. تا می رسد به اینجا تجزؤک تکبیرة واحدة.

در نماز بعد از وجهت تکبیرة واحده لازم است و مفهوم عرفی و قیدش این است بدون تکبیرة نماز مجزئ نیست.

2- قلت لابی عبدالله للافتتاح، عرض کردم به امام صادق افتتاح به چه است؟

قال: تکبیرة تجزؤک، یک تکبیر مجزئی است تنیوین تکبیرة وحدت است، یعنی یک تکبیر. قلت فالسبع؟ هفت تکبیر چیست؟ قال ذلک الفضل، این فضل است.

3- راجع به امام جماعت است: الامام تجزئه تکبیرة واحدة، و امام خصوصیت ندارد راجع به فرادا و مأموم هم همین طور است.

4- تکبیرة واحدة فی افتتاح الصلاة تجزئ، یک تکبیر در افتتاح کافی است.

5- از همه ی اینها بهتر روایت پنجم است. سألته عن ادنی ما یجزئی فی الصلاة من التکبیر کمترین چیزی که در نماز تکبیر لازم است چیست قال: تکبیرة واحدة، یک تکبیر لازم است روایات باب دوم می گوید اگر نگفتی تکبیر را نماز باطل است لذا شراّح این را آورده است ولی روایات باب اول هم خوب دلالت دارد.

6- عن الرجل نسی تکبیرة الافتتاح، هم نسیان را دارد بالصراحت و هم حکم را دارد که دنبالش می آید قال: یعید، فرمود: نماز را اعاده کند.

7- فی الذی یذکرانه لم یکبر فی اول صلاته، یادش آمد اول نماز تکبیر نگفته است قال: اذاستیقن انه لم یکبر فلیعد، اگر یقین کرد تکبیر نگفته است نمازش باطل است لکن کیف یستیقن، لکن چگونه یقین پیدا می کند تکبیر نگفته است، یعنی روایتی بود که الفقیه یحتال و لایعید، دنبال چاره است که نماز را اعاده نکند.

8- فی رجل یقام الصلام فنسی ان یکبر حتی افتتح الصلاة، کسی اقامه گفت و یادش رفت تکبیر بگوید و نماز را شروع کرد با قرائت بدون تکبیر، قال یعیدالصلاة[4][14].

و اما گروه دوم روایات که تفصیل داده است بین قبل الرکوع و بعدالرکوع، بعضی روایات خیلی روشن تفصیل داده است. بعضی روایات از باب ذکر قید ممکن است این تفصیل از آن استفاده شود.

1- صحیحه علی بن یقطین سألت ابالحسن(ع) عن الرجل ینسی ان یفتتح الصلاة تی یرکع یادش رفت تکبیر را بگوید تا رفت به رکوع یادش آمد، قال یعیدالصلاة، گرچه رویات مطلق است ولی ترک استفصال امام و ذکر رکوع مفهوماً می رساند و ظهور مائی دارد که رکوع دخالت دارد.

2- قلت له الرجل ینسی اول تکبیرة من الافتتحاح، یادش رفت اولین تکبیر افتتاح را بگوید من تبعیضیه است یا بیانیه است؟ شراح به این توجه نکردند که من تبعیضیه است یا بیانیه اگر تبعیضیه باشد یعنی یادش رفت اولین تکبیرة افتتاح را بگوید اگر بیانیه باشد افتتاح با هفت تکبیر است یعنی اولی را نگفت و الّا همانکه دوم است اول حساب می شود کانه در عروة و کتب فقهی دیگر است از هفت تکبیر حداقل سه تا تکبیرة کدام تکبیر افتتاح است؟ هرکدام را نیت کرد همان تکبیر الافتتاح است علی ایّ حال حضرت می فرماید ان ذکرها قبل الرکوع کبّر ثم قرء ثم رکع، اگر قبل از رکوع یادش آمد تکبیر بگوید قرائت کند رکوع کند یعنی نماز باطل است و دوباره بگوید. و ان ذکرها فی الصلاة اگر در وسط نماز یادش آمد( مگر قبل از رکوع داخل نماز نبوده است، اگر نبوده الآن هم داخل نماز نیست. در هر دو صورت تکبیر نگفته است و داخل نماز نبوده است.) پس منظور این است بعد از رکوع باشد و کبرها فی قیامه، ایستاده تکبیر می گوید هرکجا باشد، در محل تکبیر. فی موضع التکبیر قبل القرائة و بعدالقرائة، تکبیر قبل از قرائت است نه بعدالقرائت، قلتُ و ان ذکرها بعدالصلاة، فلیقضها فلاشیء علیه[5][15].

ظاهرش این است تکبیرة الاحرام را قضاء کند نه اصل نماز را چون فلا شیء علیه دارد، اگر نماز را قضاء کند فلا شیء علیه معنا ندارد برای اینکه نمازش باطل است از این روایت آقایان فهمیدند تفصیل قبل از رکوع و بعد از رکوع است، ولی واقعا فهم روایت مشکل است.