خلاصه کلام اگر در غیر ارکان اخلالی شد چهار احتمال است:

1- مطلقا صحیح است و لو فراموش شده باشد، این خلاف جزئیت آن جزء است که فاتحه یا ذکر و تسبیحات است.

2- باطل است مطلقا ولی این خلاف اجماع و خلاف قاعده لاتعاد است، لاتعاد می گوید در موارد خاص باطل است.

3- احتمال سوم هرکجا یادش آمد بخواند مثلا در رکوع یادش آمد بخواند، ولی این احتمال خلاف ادله ترتیب است( ترتیب اجزاء).

4- صحیح است اگر محل تدارک باقی است، در اجزاء اگر رکن نباشد مشکلی نداریم و در اوصاف مشکلی داریم مثلا حمد و سوره درحال قیام باشد ذکر درحال طمأنینه باشد.

و این تابع یک مسأله است که آیا طمأنینه و قیام واجب هستند اینها شرط اجزاء است و وجوب شرطی است. یا وجوبش تکلیفی است. مستقلی است یعنی واجب درحال قیام یا درحال رکوع و سجود. پس امر دائر است بین وجوب تکلیفی و شرطی؟ اگر وجوب شرطی باشد قرائت بدون طمأنینه را نیاورده است اگر طمأنینه شرط است اگر قرائت بدون طمأنینه آورده در حقیقت نیاورده است در محل است تدارک کند.

اگر طمأنینه وجوب تکلیفی دارد قرائت را آورده است طمأنینه را نیاورده و محلش گذشته است قابل تدارک نیست، پس وجوبش استقلالی است.

مطلب دیگر اینکه این اوصاف وجوبشان اطلاقی و واقعی است یا وجوبشان ذُکری است یعنی هر وقت ملتفت باشد واجب است اگر غافل باشد واجب نیست پس اگر طمأنینه را نیاورده غافل بوده اشکال ندارد، پس چهار صورت دارد: وجوب اطلاقی چه شرطی یا تکلیفی باشد یا وجوب ذکری است چه شرطی باشد یا تکلیفی باشد.

استاد: ما بعید می دانیم که واجب مستقل باشد چون در عرف قیام خودش احترام است در مقابل بزرگان، در مقابل خدا هم همینطور و نفس طمأنینه خودش یک ادب و خضوع است.

مثل طمأنینه سرباز احترام است و حرکت کردن و پا را تکان دادن بی ادبی است و در مسأله ما نحن فیه ذکر سجده و رکوع درحال رکوع و سجده است نه واجب شرطی که اگر قیام و طمأنینه نداشت باطل باشد. و این احتمالش قوی است. لذا اگر قیام و طمأنینه نداشت محل گذشته است.

بعضی می گویند در ارتکاز متشرعه طمأنینه و قیام شرط است.

استاد: فتاوا که داده می شود برای عوام است ولی در عرف عقلاء واجب استقلالی است نه واجب شرطی خود قیام و طمأنینه خضوع و احترام است نه اینکه شرط باشد.

اگر شک کرد که قیام و طمأنینه وجوبشان شرطی است یا استقلالی؟ برائت قائل شویم یا اشتغال. اشتغال می گوید واقعا باید برگردی انجام بدهی چون نمی دانی تکلیف با رعایت نکردن قیام و طمأنینه اداء شد یا نه اشتغال یقنی برائت یقین می خواهد که اعاده کند.

برائت بر مبنای این است وقت معلوم نیست وجوب قیام و طمأنینه استقلالی است یا شرطی نمی دانیم تکلیف جدید با رعایت نکردن قیام و طمأنینه آمده است یا نه باید بگوییم برائت جاری کند. بعید نیست که برائت قائل شویم.

بعید نیست از لاتعاد برائت را جاری کنیم چون قیام و طمأنینه جزء پنج تا نیست آیا استصحباب می توانیم بکنیم اگر شرط است قیام و طمأنینه محل تدارک گذشته است اگر واجب درحال واجب دیگران محل تدارک باقی است دوباره قرائت را بخواند آیا می توانیم استصحاب کنیم محل تدارک را؟ در استصحاب یا حکم شرعی باشد یا موضوع حکم شرعی باشد اینجا تدارک و محل تدارک در لسان شرع نیامده است که اگر لم یتدارک استصحاب بقاء تدارک کند و نه موضوع حکم است.

و ثانیا استصحاب حکی قسم ثالث است مثلا در جای قرائت و ذکر قیام و طمأنینه است اما قرائت نیست قیام و طمأنینه درحال چه باشد. مثل بیاض برف رفته است جایش بیاض دیگری آمده باشد.

استاد: قیام و طمأنینه واجب مستقل است و اگر احتمال تکلیف دیگری بدهیم جای برائت است.

از بعضی ادله استفاده می شود که شارع توسعه داده اشکال ندارد نظیر این بحث در حج است که می آمدند از رسول خدا سوال می کردند در حجة الوداع خراب کردیم اینجا عقب افتاد آنجا عقب افتادیم پیامبر می فرمود: لابأس، اشکال ندارد.

ما بعضی آن ادله را اشاره می کنیم در باب 29 قرائت صلاة روایت دوم:

1- باسناد شیخ طوسی عن حسین بن سعید اهوازی عن فضاله( یعنی ابن ایوب عن حسین بن عثمان ( برادر رحمان بن عثمان) که هر دو از اصحاب اجماع است عن سماعة که فطحی است حدیث موثقه می شود عن ابی بصیر عن الصادق(ع) قال ان نسی ان یقرا فی الاولی اوالثانیه اجزئه تسبیح الرکوع والسجود.

اگر یادش آمد رفته است قرائت را در اول و دوم نخوانده ذکر رکوع و سجود کافی است مورد مورد نسیان است، یعنی محلش گذشته است.

و ان کانت الغداة فنسی ان یقرأ فیها فیمض علی صلاته، اگر در نماز صبح قرائت را فراموش کرد ادامه دهد نمازش را مشکلی نیست.

2- کلینی عن محمد بن یحیی عن احمد بن محمد عن ابن فضال عن یونس عن منصور سند همه خوب است: قلت لابی عبدالله( ع) انّی صلیتُ المکتوبة و نسیت ان اقرأ فی الصلاة کلها، نماز واجب خواندم و قرائت را اصلا نخواندیم. قال: الیس قداتممت الرکوع اوالسجود رکوع و سجود را انجام دادی. قال بلی قا قدتمت صلاتک[1][1]، گفت بله فرمود نمازت درست است. عین همان تعبیرات در حج است.

3- عن رجل افتتح الصلاة فقراء السورة و لم یقراء بفاتحة الکتاب، سوره را خوانده فاتتحه را نخوانده است ایجزئه ان یفعل ذلک تعمداً لادلة، می تواند عمدا فاتحة الکتاب نخواند به خاطر دلیلی که دارد؟ قال لایتعمد فان نسی ان یقرء فی الثانیة اجزئه[2][2]، فرمود اگر فراموش کرد در رکعت دوم قرائت کند مجزی است.

4- شیخ طوسی باسناده عن محمد بن علی بن محبوب عن عباس عن عبدالله مغیرة عن معاویة بن وهب: قلت لابی عبدالله اقرا سورة فاسهو فاشتبه فانا بآخرها، سوره را می خوانم و اشتباه می کنم متوجه می شوم درحال که در آخر سوره رسیدم، لابد یک آیه را انداخته است فارجع الی اول السورة اوامضی، عرض کردم از اول سوره بخوانم یا ادامه دهم فرمود امضی[3][3]، ادامه بده.

شارع نمی خواهد مردم را در مضیقه قرار دهد در غیر آن پنج تا و تکبیرة الاحرام

خلاصه: به نظر وجوب قیام و طمأنینه استقلالی است اگر انجام نداده اشکال ندارد آقای خوئی و من تبع می گوید و لو شرطی نباشد واجب استقلالی باشد قرائت را انجام دهد چون نماز تمام اجزاء و شرائطش ارتباطی است. معنای ارتباط این است تمام اجزاء مرتبط هم است اگر قرائت نیامد یعنی سوره هم نیامده چون سوره باید بعداز حمد باشد. هرچیز باید درجای خودش باشد ولذا می شود وجوب شرطی و اگر این اثبات شود حدیث لاتعاد هم تخصیص می خورد.

ولی در عرف اجزاء ارتباطی را شرط نمی دانند و اگر شارع هم شرط می داند تصریح کند و الا اگر صراحتاً نگوید رمز است مثل حروف مقطعه اوائل سوره که بین خدا و پیامبر رمز است و ما هم نمی فهمیم اینجا هم همین طور باید صریح بگوید و الا به رف اینکه نماز از واجبات ارتباطی است و آن هم از ادله استفاده می شود به درد نمی خورد و شرطیت بدست نمی آید و عرفا کلمه اشتراط فهمیده نمی شود.