آخرین مسئله ای که عرض شد ظاهرا مسئله شمول قاعده تجاوز نسبت به عادیات بود یعنی ترتب به حسب شرع نباشد به حسب عادت باشد، عادتش براین است که بعداز دستشویی وضوء می گیرد. گفتیم که بعد نیست عادیات را هم بگیرد صدق مضی میزان است. در جلسه قبل عرض شد.

مسئله بعد این که قاعده تجاوز در شرایط اجزاء مسلما جاری است، مثلا در جهر و اخفات، جهر و اخفات یعنی شرط اجزاء نماز، قرائت که جزء نماز است یا جهر است یا اخفات اصل نماز که در آن شرط نیست که جهر است یا اخفات، در اجزاء قاعده تجاوز جاری است در شرایط اجزاء هم جاری است اما آیا شرایطی که مربوط به اصل نماز است جاری است؟ مثلا طهارت، استقبال، ستر، اینجا چطور می توانیم بگوییم که جاری است؟

مرحوم سید در عروه می گویند جاری نیست و خیلی ها و محشین عروه هم گفتند جاری نیست. مرحوم صاحب مدارک قائل است که در شرایط اصل نماز هم جاری است، آن هایی که می گویند جاری نیست به خاطر این است که می گویند مضی صدق نمی کند، محلی ندارد که ما بگوییم از محلش گذشت مثلا نماز باید همراه طهارت باشد، اما یک محلی داشته باشد که جای وضوء کی است که حالا بگوییم گذشت، محل مضی ندارد، نماز خوان باید طهارت داشته باشد اما اینکه محلش کجاست می گویند که محلی ندارد تا مضی بر آن صادق باشد. در مقابل بعضی ها می گویند که محلش قبل از نماز است یعنی باید قبل از نماز وضوء بگیرد حالا نمی داند که محل گذشته یا نه بنابراین قاعده تجاوز جاری است. پس در شرایط اجزاء نماز مسلما قاعده تجاوز جاری است ولی در شرایط اصل نماز صاحب مدارک و جمعی معتقدند که جاری است مثل شرایط اجزاء، خیلی ها مثل خیلی از محشین عروه و خیلی از علما معتقدند که جاری نیست، دلیلش هم یکی همین است که محلی ندارد تا بگوییم محلش گذشته است.

گاهی تجاوز را در طهارت مسببی جاری می کنیم و گاهی قاعده تجاوز را در سبب جاری می کنیم یعنی در اجزاء وضوء، اگر قاعده طهارت را در سبب جاری کنیم سبب برای قبل نماز است قبل از نماز اعمال وضوء باید انجام شود در نماز که انجام نمی دهد پس محل این گذشت، ولی اگر چنانچه قاعده تجاوز را در مسبب یعنی طهارت حاصله جاری کنیم طهارت مسبب وقتش همراه نماز است پس مضی درباره اش صادق نیست. حالا جای اجرای قاعده تجاوز در سبب است یا مسبب؟ لاصلاة الّا به طهور یعنی الا بالوضوء یا الا به طهارت حاصله از وضوء؟ ظاهر طهور می شود که وضوء است، طهور یعنی الطاهر لنفسه المطهر لغیره چه در خبث و چه در حدث، آن که طاهر لنفسه است و مطهر لغیره است باید بگوید وضوء اینطور است ولی دلیل نیست می توانیم بگوییم طهارت حاصله بالذات یک چیزی پاکی است و اعمال انسان را هم پاک می کند. یک چیز دیگر همان که عرض کردم که قاعده تجاوز آینده را درست نمی کند گذشته را درست می کند، اما شما اینجا می خواهی بگویی که وضوء گرفتی قبلا و بعد از آن آینده را درست کنی، پس این قاعده تجاوز جاری نیست. این هم قابل جواب است که اولا آینده را هم درست می کند، قاعده تجاوز وقتی جاری می کنید عمل آینده هم درست می شود، شما وارد سوره اید نمی دانید حمد را خواندید یا نه می گوید بگو خواندم نتیجه اش این است که آینده اش درست شده است. اما اگر آینده مستقلی باشد که ربطی به این نداشته باشد مثلا نماز ظهر را درست کنیم برای نماز عصر قاعده تجاوز در نماز ظهر جاری کنیم برای اصلاح نماز عصر مشمول این نمی شود قاعده تجاوز. ولی عمل واحدی که مثل همین اجزاء یک نماز است باید بگوییم جاری است.

ولی مهم قضیه این است که اگر شما می خواهید در وضوء قاعده تجاوز جاری کنید، این آن الان چه می شود؟ در نماز هستید یک وقت بعد از نماز است که قاعده تجاوز جاری است و عمل گذشته است، مسلما مضی است چون هم جای وضوی سببی قبل است و هم جای وضو مسببی چون نماز تمام شده است. اگر بخواهید در وسط نماز قاعده تجاوز جاری کنید قاعده تجاوز قبل را درست می کند اما همین لحظه ای که دارید قاعده تجاوز جاری می کنید چه؟ و همین در ستر و در استقبال آن هایی که جزء شرائط نماز هستند، الان شک می کند که از اول نماز تا الان ستر بوده یا نه؟ گذشته اش را بگوییم با قاعده تجاوز درست کنیم اما همین آن الان را با چه درست کنیم؟ پس بنابراین همان طور که مرحوم سید و خیلی از محشین فرمودند بگوییم که در شرائط اجزاء مثل جهر و اخفات جاری است ولی در شرائط خود صلاة مثل ستر و استقبال و طهارت برای اینکه آنی که الآن هست را نمی شود درست کرد نمی شود قاعده تجاوز جاری کرد.

مطلب دیگر اینکه قاعده تجاوز در صلاة شخص مختار مسلما جاری است، یک آدمی که نمازش کامل است ایستاده نماز می خواند، در این فرد قاعده تجاوز جاری است. آیا در صلاة مضطر هم جاری است؟ یعنی شخص نمی تواند ایستاده نماز بخواند باید نشسته بخواند. حالا نشسته اگر این نشسته به عنوان بدل قیام از رکعت بعد است اینجا بگوییم که وارد غیر شده است کل شیء قد مضی صادق است، دقت کنید نشسته نمی داند این نشسته درحال تشهد بوده یا بین سجدتین یا نشسته بعد از سجدتین و تشهد است نشسته ای است که بدل قیام رکعت بعد است، شاید نشسته و نمی تواند بلند شود این جلوسش بدل از قیام است، آیا در این موارد جاری است یا خیر؟ این جا را نوعا گفتند قاعده تجاوز جاری نیست چون نمی داند چه نوع جلوسی است پس مضی برایش صادق نیست ولی اگر واقعا مضی برایش صادق است یعنی می داند این جلوسی است که بدل قیام است حالا نمی داند تشهد را خوانده است یا نه، سجده دوم را انجام داده یا نه، پس به حالت بعدی رسیده اینجا چطور است؟ پس قاعده تجاوز باید جاری شود، این را هم خیلی ها گفتند که قاعده تجاوز جاری نیست محشین عروه هم نظرشان همین است، دیدم که نظر ما هم در معلقات عروه همین بود که قاعده تجاوز جاری نیست، چرا؟ برای اینکه تجاوز یک تجاوز واقعی داریم یک تجاوز بنایی داریم، تجاوز واقعی یعنی واقعا این عمل باید بعد از آن عمل باشد قیام برای رکعت سوم مسلما قیام بعد از تشهد است جایش، اما حالا که نشسته است نمی داند که قبلا تشهد را خوانده است یا نه و لو این نشستن بدلاً عن القیام است اما خود جلوس که معلوم نیست چجور جلوسی است، این چطور ترتبی است؟ بنایی است. به حسب عمل این به حسب بنای این این جلوس بعد از تشهد است پس ترتب بنایی است. وقتی نمی داند تشهد را خوانده است یا نه پس نمی داند که این جلوس جای خود شرعی اش هست یا بی جاست. پس نمی داند مضی بر این صادق است یا نه، چون خودش بنا را گذاشته که جلوس قیام است نه اینکه واقعا جلوس بعد از تشهد باشد نظر خودش این است ولی نمی داند که تشهد را انجام داده یا نه پس یعنی اینکه اگر تشهد را نخوانده باشد جلوس درحال تشهد است نه جلوس بعد از قیام پس مضی بر این صادق نیست و قاعده تجاوز را نمی شود جاری کرد. اگر هم که نمی داند چطور جلوسی است که تجاوز اصلا جاری نیست.