|
صلاةجلسه شصت وهشت
بسمه تعالی اگر عوامل ملزمه سجده سهو متعدد شد چند عامل پیدا شده برای سجده سهو باید سجده سهو هم متعدد شود و مکرر شود، مرحوم سید در مسئله دوم اینجا عنوان کرده است، تعدد عامل به چیست که می گوییم اگر عامل سجده سهو متعدد شد سجده سهو هم متعدد می شود میزان وحدت و تعدد عامل ببینیم چیست.
یک احتمال این است که میزان تعدد و وحدت سهو باشد، یک وقت است که سهو واحد است به کارهای متعدد می خورد، مسهو متعدد است و سهو واحد است، مثل اینکه بلند شد اشتباها قرائت که مرکب از حمدو سوره است یک دفعه خواند فکر می کرد وظیفه اش است و اشتباه کرده بود مسهو متعدد است، سوره یکی و حمد یکی ولی سهو واحد است یک اشتباه بود فکر می کرد فلان رکعت است و باید اینطور بخواند، سهو واحد مسهو متعدد. گاهی از این هم یک قدری وسیع تر همینطور اشتباهی یک رکعت می خواند منتهی آن بحث سجده سهو خارج است، منتهی مسهو واحد است و سهو متعدد حالا اگر چنانچه از سجده دوم بلند شد به خیال اینکه رکعت اول است، لاحول و لا الّا باالله را گفت حمد را خواند، سوره را خواند، قنوت را هم خواند، همه اینها با یک سهو بود ولی مسهو کاملا متعدد، حمد هست سوره هست قنوت هست ولی سهو واحد بوده، گاهی می شود مسهو واحد بوده سهو متعدد مثل اینکه همین حمد را دوتا آیه خواند اشتباها بعد متوجه شد رها کرد بعد دوباره سهو بر او عارض شد اینجا سهو متعدد است مسهو واحد یعنی یک حمد است و یک حمد را اشتباها در دو سهو خوانده، اول سهو کرد فکر کرد وظیفه اش قرائت است خواند یک قدری بعد متوجه شد اشتباه کرده بعد دوباره تا آمد بخواند سهو بعدی عارض شد در اثر مشکلات فکری، ناراحتی های عصبی ممکن است سهو متعدد نزدیک بهم داشته باشد، پس گاهی سهو واحد است مسهو متعدد و گاهی سهو متعدد است و مسهو واحد است و گاهی هم سهو و مسهو هردو واحد اند، گاهی سهو و مسهو هردو متعدد اند، حالا اینکه مرحوم سید و دیگران فرمودند که اگر عامل سجده سهو متعدد شد سجده سهو هم متعدد می شود باید تکرار شود آیا وحدت و تعددش به وحدت و تعدد سهو است یا به وحدت و تعدد مسهو است این مربوط به برداشت از ادله و روایات است.
ظاهر بعضی روایات این است که میزان سهو است نه مسهو این طور دارد بعضی روایات، در آن روایتی که داشتیم سجده سهو بخوانید برای اینکه این ارغام عنف شیطان می کند، شیطان سهو آورده ارقام عنف هم با نفی سهو است، قرائت که مسهو است این ربطی به ارغام عنف شیطان ندارد آن سهو است که مربوط به این مسئله است. از روایات دیگر هم این معنا استفاده می شود که میزان سهو است، چندتا روایت قبلا خواندیم، تمام روایاتی که راجع به سجده است سجدتا السهو، لیس علیک سهو، تسجد سجدتی السهو، من حفظ سهو فاتمّ فلیس علیه سجدتا السهو، کسی که سهو خودش را متوجه شود و جبران کند این سجده سهو ندارد، نه مسهو را دوباره درست کند، از اینها بیشتر این معنا استفاده می شود بنابراین اینکه اگر عوامل متعددی برای سجده سهو پیدا شد باید سجده سهو هم متعدد شود این تعدد عوامل تعدد سهو است عاملش سهو است نه مسهو یعنی ممکن است قرائت حمدو سوره متعدد است رکوع هم که معلوم است غیر آنها سجده هم غیر آنها است اینها متعدد اند اما اگر با یک سهو انجام شدند اینجا یک سجده سهو دارد.
مرحوم سید به مسهو گرفته نه به سهو، عبارت مرحوم سید یجب تکرّره به تکرّرالموجب، موجب سجده سهو متعدد شد سجده هم متعدد می شود سواءٌ کان من نوع واحد او انواع می خواهد از یک نوع باشد مثلا سلام بی جا متعدد شده باشد یا انواع است یعنی یک دفعه کلام بی جا بوده یک دفعه سلام بی جا والکلام الواحد اگر یک کلام است موجب الواحد و ان طال اگر کلام واحد خیلی هم طولانی باشد سوره بقره را خوانده است اشتباها، طولانی است ولی یک سهو بوده ایشان می گویند چون متصل است اینجا مسهو هم واحد است نعم ان تذکر اگر این کلام واحد طولانی بود متوجه شد که اشتباه کرده ثمّ عاد متذکر شد بعد دوباره سهو کرد اینجا مسهو چون متعدد است کلام متعدد شد تکرّر وسیق الصلاة لسّلام موجب الواحد سه تا سلام داد اگر با یک سهو اما سه تا سلام را گفته است ایشان میزان را مسهو می گیرند و نه سهو ولی اینجا گفته سهو هم سهو واحدی بوده اما اینجا یک دو سجده سهو دارد برای اینکه دو سلام را باهم گفته است واحد هستند، میزان را مسهو می گیرد ولی مسهو هم اینجا واحد است بعد می گوید و ان کان الاحوط التعدد احتیاط مستحب این است که متعدد شود به حسب تعدد کلام بعد می گوید که و نقصان التسبیحات الاربعة اگر تسبیحات اربعه را نگفت در رکوع متوجه شد اینجا یکی است وجوب واحد است برای این تسبیحات اربعه یکی حساب می شود و کذلک زیادتها و ان عطائها ثلاث مرّات و همینطور زیادی تسبیحات، تسبیحات را زیادی گفت ولی اینکه سه تا تسبیحات اربعه می گوید ولی یکی حساب می شود برای اینکه کلام واحد است عرض مسهو می گیرد ولی می خواهد بگوید مسهو اینجا واحد است، سه تا جمله است تسبیحات اربعه ولی واحد است.
در مسئله سوم یک قدری بیشتر بیان می کند این وحدت و تعهد مسهو را نه سهو را میزانش را مسهو می گیرد، اینطوری می گوید اذا سهی ان سجدة واحدة من الرکعة الاولی مثلا، یک سجده انجام داد در رکعت اول سجده دوم یادش رفت و قام و قرأ الحمد و سوره قبل از آن حوقله هم گفته عبارت بعدی دارد و قنت قنوت هم گفت و کبّر لرّکوع تکبیر و رکوع هم گفت فالتّذکر قبل ان یدخل بالرکوع پیش از اینکه وارد رکوع شود متوجه شد وجب العود لتّدارک باید برگردد و تدارک کند و علیه سجود السهو سجده سهو باید انجام دهد ستّه مرّاک شش بار باید انجام دهد شش تا دوتا برای اینکه یک سجده دوم رکعت اول فراموش کرده دوم قیام بی جا سه حوقله چهار قرائت حمد و سوره بعد قنوت بعد تکبیر رکوع همه اشتباه بوده، اینجا تصریح می کند که میزان تعدد و مسرت مسهو است نه سهو، بعد می گوید مرّتا لقوله به حول الله و قوة این یک، مرّة للقیام، مرة للحمد، مرة لسّوره، مرّة للقنوت، مرّة لتکبیرالرکوع وهکذا یتکرّر خمس مرّات لو ترک التشهد حالا اگر چنانچه تشهد یادش رفت در رکعت دوم و قام اتی بالتسبیحات والاستغفار بعدها و کبّر للرّکوع فتذکر تذکر یعنی چه باید برگردد تشهد بخواند، آن وقت تشهد زیادی بوده قیام زیادی بوده تسبیحات زیادی بوده استغفار مستحبی بعدش زیادی بوده تکبیر و رکوع بعدش هم زیادی بوده می شود پنج تا، ایشان میزان را تعدد مسهو می گیرد ولی عرض کردیم در روایاتی که عرض کردیم همه جا روی سهو می گیرد بنابراین پس وحدت سهو است، احتمالات بله، احتمال دارد بگوییم وحدت سهو میزان است احتمال دارد بگوییم وحدت مسهو میزان است احتمال دارد بگوییم وحدت هردو، سهو و مسهو یعنی هردو باهم یکی حساب می شوند، احتمال دارد سهو متعدد و مسهو هم متعدد ولی آنچه که از ادله استفاده می شود میزان سهو است اگر سهو واحد بود یک سجده سهو دارد ولو مسهوهای متعدد اگر سهو متعدد شد ولو به یک مسهو بخورد مثلا ممکن است در یک حمد ممکن است چندین مرتبه سهو متذکر شود و دوباره برگردد بستگی به حواس پرتی دارد، علی ای حال گفتیم میزان از نظر روایات سهو است.
در مسئله چهارم ایشان یک مسئله دیگری را عنوان می کنند، می گویند آیا سبب را باید تعیین کنیم مثلا بگوییم این دو سجده سهو ما برای سهو اولی یا این برای سهو دومی یا این دو سجده سهو مربوط به حمد آن یکی مربوط به سوره، نه تعیین سبب نه به عنوان اول و ثانی و نه به عنوان عامل لزومی ندارد تعبیر ایشان این گونه است، ده تا سجده سهو دارد باید ده تا بیاورد مثل ده روز روزه بدهکار است فقط در روزه آن که برای سال اخیر است باید قبل از رمضان بعد انجام دهد از این نظر تقدم دارد، حالا عبارت سید را ببینید لایجب فیه تعیین السبب ولو مع التعدد تعیین سبب و عامل متعدد تعیینش لزوم ندارد ولو عوامل متعددی باشند تعدد انواع هم باشند یکی تشهد است و یکی نسیان سجده یکی قیام است و یکی تسبیحات، کما عنّه لایجب الترتیبه فیه به ترتّب به ترتیب اسباب لازم نیست ترتیب در اتیان به ترتیب در اسباب مثلا اول حوقله را گفته بعد تسبیحات بگوییم که این دو سجده اولی برای حوقله که اول بوده، نه اینها لازم نیست.
در ترتیب قبلا گفتیم بین سجده سهو و قضاء اجزاء منسیه و رکعات احتیاطیه آن جا ترتیب است سجده سهو بعد از اینها است اول اینها را انجام می دهیم بعد سجده سهو است اما خود احتیاط با جزء منسی قبلا بحث بود که چکار کنیم سید هم احتیاط کرد که آیا اول جزء را انجام دهیم مثلا تشهد فراموش شده یکی و یکی هم مثلا شک دو سه داشته و باید یک رکعت انجام دهد حالا اول رکعت انجام دهد یا اول تشهد فراموش شده را آنجا بحث شد، اما بین اینها با سجده سهو یقینا اینها مقدم است بر سجده سهو برای اینکه آنها جزئیت است ولی سجده سهو را کسی نگفته جزء صلاة است.
ما مروری کنیم درباره عوامل سجده سهو: تکلم بی جا که سید گفت کلام بی جا که سجده سهو دارد، سلام نا به جا، نسیان سجده واحده، نسیان تشهد، زیادی قیام و قعود که این را دلیل روشنی برایش پیدا نکردیم و لو بعضی روایات داشت ولی مخالفش را هم داشتیم، زیادی کل زیاده و کل نقیصه این ها سجده سهو دارند.
در زیاده و نقص حدودا چهار دلیل می شود آورد برای اینکه لکل زیادة و نقیصه سجده سهو لازم است و شاید بتوانیم پنج دلیل هم بیاوریم بر اینکه کل زیادة و نقیصه سجده سهو ندارد اما آن چهار دلیلی که می گوید سجده سهو دارد: دلیل اول مرسله سفیان بن سمت که می گفت لکل زیادة تدخل علیه او نقصان سجده سهو دارد، جواب دادیم گفتیم مرسله است سفیان هم توثیق است راجع به این صحبت کردیم و لو ما نظرمان قبلا این بود که حرف کشی را قبول بکنیم و به هر حال دیگران تمسک به حرف ایشان کردند پس این قول کشی به درد نمی خورد می ماند قول شیخ در عدّه آن هم راجع به سه نفر است ابن ابی عمیر و صفوان و بنتی که می گوید اینها اگر ارسال کردند مرسلات اینها قبول است آن هم کلام شیخ است فقط، الا ماشاءالله اینکه گفته اصحاب خلی جاها صریحا می گوید اجماع شیعه اجماع امامیه و خلاف در می آید بنابراین آن هم هیچ چیز.
دلیل دوم روایاتی بود که اذا لم یدر ازاد ام نقص این را هم ما گفتیم منظور در رکعت است و ربطی به این ندارد.
دلیل سوم روایاتی داریم روایت چهارم و ششم از باب پنجم ابواب خلل دارد اذا نقصت فقبل التسلیم می پرسد راوی، که سجده سهو باید چطور انجام دهیم فرمود اذا نقصت اگر کم کردی از نماز چیزی فقبل التسلیم قبل از سلام سجده سهو را انجام بده و اذا زدت فبعده ولی اگر زیاد کردی بعد از سلام انجام بده سجده سهو را، آن ها اینطور معنا کردند یعنی هرکجا که کم کردی قبل از سلام هرکجا که زیاد کردی بعد از سلام، آن وقت این دلیل می شود که سجده سهو در هر زیاده و نقصی هست، اذا نقصت معنا کرد یعنی هرکجا، این جوابش روشن است که این می خواد محل را بگوید نه اینکه کجا سجده سهو واجب است، محلش کجاست، حالا این را هم نوعا فتوا نمی دهند به هرحال این راجع به محل است نه راجع به اصل.
دلیل چهارم اینکه سهو مگر از شیطان نیست، شیطان هم باید ارقام عنف شود، بنابراین کل زیاده و کل نقصان که کار شیطان است باید ارقام عنف شود، انقام عنف هم با سجده سهو است پس سجده سهو لکل زیادة و نقیصه، این هم جوابش این است که این حکمة لاعلّتٌ، آن حکمت بوده ولی عوامل خاصی را اهل بیت ذکر کردند.
اما دلیل بر اینکه سجده سهو در کل زیادة و نقصان نیست: 1- روایاتی که می گفت اذا لم تدر اربعا صلّیت ام خمسا ام نقصت ام زدّتی صریح با روایاتی است که سجده سهو ندارد، من حفظ سهو فاتمّ فلیس علیها سجدتا السهو و از این قبیل روایات، در باب 32 ابواب خلل روایت اول می گوید سجده سهو دارد للقیام والقعود بی جا، آن وقت بگوییم قیام و قعود خصوصیت ندارد القاء خصوصیت می شود، جوابش این است که زید است اما روایت دوم که روایت عمار است می گوید نه، اگر قیام و قعود بی جا هم شد سجده سهو ندارد.
دوم اینکه ان رجل سهی فلم یدر سجدة واحدا سجد ام اثنین یک سجده کردی یا دو سجده قال یسجد اخری و لیس علیه بعدا به ظاهر صلاة سجدتا السهو سجده سهو ندارد.
سوم روایت فراغ و تجاوز می گوید از محل که گذشتی دیگر اعتنا نکن.
چهار‌شنبه 8 اردیبهشت 1395
|
