لیلة الدفن منظور شب بعد از دفن است برخلاف استعمال دفن در جاهای دیگر، وقتی ما می گوییم لیله جمعه یعنی لیله ای که فردایش جمعه هست اما لیله دفن یعنی شبی که بعد از دفن است، دفن قبل است، لیلة الجمعه جمعه بعد است اما لیلة الدفن دفن قبل است، شاید قاعده اش هم این باشد که اگر زمان شب و روز به زمان اضافه شود این معنایش این است که این بعد قبل از آن زمان است لیله جمعه، جمعه زمان است اما اگر به زمانی اضافه شود معنایش این است که او قبل است، لیلة الجمعه به زمان اضافه شده است، لیله اضافه شده به جمعه که جمعه زمان است یعنی اینکه این جور جاها زمان یعنی جمعه بعد از لیله هست، شب جمعه یعنی شب قبل از جمعه، اما اگر به زمانی اضافه شد نه به زمان می گوید لیله دفن اینجا دفن قبل از لیله هست حالا به هرحال معنایش معلوم است لیلة الدفن یعنی شبی که بعد از دفن است.

در روایات کتب حدیثی آن هایی که عنوان کردند به عنوان صلاة هدیّه عنوان کردند در وسائل هم ضمن بحث الصلاة هدیّه نماز می خوانیم هدیّه می کنیم آن وقت دارد در روایات کتب حدیثی ما هدیّه به پیامبر، هدیّه به حضرت امیر و حضرت زهرا و همینطور یکی یکی هدایا، دو جور نماز بین عناوین اهل بیت ما داریم، یکی هدیه به این ها و یکی هم نماز این ها، این دو عنوان است، یک بحثی داریم نماز امام زمان، نماز حضرت زهرا، نماز پیامبر، نماز حضرت امیر در مفاتیح هم هست مثل دعاهای ایام هفته چطور هست نماز ائمه هم همینطور ذکر شده است یعنی نمازی که به نام آن امام شده است معلوم می شود آن امام بر این ممارثت داشته است.

یک نماز هم هست ما می خوانیم و هدیه می کنیم این هم در روایات آمده است که نمازی که می خواهید به حضرت زهرا هدیه کنید چکار کنید یا نمازی که به حضرت امیر می خواهید هدیه کنید چکار کنید حالا نمونه اش را می بینیم، آن وقت در ضمن نماز هدیه این عنوان هم آن جاها آمده است نماز لیلة الدفن به عنوان هدیه به مؤمن به میّت.

 در کتاب های فقهی بعدی به کلمه صلاة هدیّه، هدیه به میّت آمده است صلاة لیلة الدفن و چون در بعضی روایاتش دارد که شب اول قبر خیلی سخت است کم کم عنوان کردند نماز وحشت که در رساله های عملیه هم عنوان آن نماز وحشت است ما هم در توضیح المسائل خودمان داریم نماز وحشت، اصل آن به اصل روایات نماز هدیه، هدیه به میّت لیلة الدفن.

در رساله ها معمولا این به عنوان مستحب آمده است، مستحب است لیلة الدفن، استحباب دلیل می خواهد اگر دلیل آن قانع کننده نباشد استحباب اثبات نمی شود باید بگوییم رجاءً است به امید ثواب.

حالا مباحث متنوعی در این لیلة الدفن هست که ما اول ترجیح می دهیم یکی دو روایاتش را ببینید بعد وارد آن بحث ها شویم.

در وسائل و مستدرک هردو این روایات را آورده اند، در وسائل در باب 44 از ابواب بقیة الصلوات المندوبه، نمازهای مستحبی را یک مقدار زیادی ذکر کرده است بعد هم یک بحثی دارد بقیه صلوات مستحب، مسائل متنوعی را در این عنوان آورده است که از جمله باب 44 استحباب صلاة هدیّه، مثلا روایت اولش این است، شیخ طوسی در مصباح المتهجّد قال رُویَ عنهم، سندی ارائه نمی کند عنهم از اهل بیت رُوی انّه یصلّ العبد یوم الجمعة ثمانیه رکعات می گوید از اهل بیت نقل شده است که عبد خدا روز جمعه هشت رکعت نماز می خواند به چه عنوان؟ اربعا تهدی الی رسول الله(ص) چهار رکعتش را تقدیم به پیامبر و اربعا تهدی الی فاطمة چهار رکعت تقدیم حضرت زهرا این روز جمعه هست، پس روز جمعه هشت رکعت چهار رکعت تقدیم به پیامبر و چهار رکعت هم تقدیم حضرت زهرا، از عجائب جاهاست که حضرت امیر در این جاها در این قسمت نیامده است با اینکه مقام ولایت را دارد اما حضرت زهرا نه پیامبر است و نه مقام ولایت دارد اما با پیامبر یک جاست روز جمعه، مستحب است به حضرت امیر هم هدیه کنیم نماز اما روز شنبه یک روز بعد، این ها هم جزء مؤیدات لولا فاطمه لم خلفتکما هست و یوم السبت اربعا رکعات شنبه هم چهار رکعت می خواند تهدی الی امیرالمؤمنین(ع) ثمّ کذلک کلّ یوم الی واحد من الائمه بعد همینطور هر روزی را به یکی از ائمه هدیه کند الی یوم الخمیس تا روز پنج شنبه، روز پنج شنبه اربعا رکعات تهدی الی جعفر بن محمد، روز پنجشنبه چهار رکعت هدیه به امام صادق ثمّ فی الجمعة ایضا ثمانی رکعات دوباره جمعه می شود هشت رکعت مستحب است هدیه کند چهار رکعت هدیه به پیامبر و چهار رکعت هدیه به حضرت زهرا، این جمعه دوم یوم شنبه چهار رکعت در این هفته دوم تهدی الی الموسی بن جعفر دوباره تا پنج شنبه به هر امامی به پنجشنبه که رسید به امام زمان هدیه کند پس کانّه حساب کنید سه هفته پشت سر هم بخواهید حساب کنید اینطور می شود، جمعه اول پیامبر و حضرت زهرا، شنبه بعد حضرت امیر، یک شنبه امام حسن یا امام حسن و امام حسین، دوشنبه زین العابدین، سه شنبه امام باقر، امام حسن را از امام حسین جدا می کنیم، روز پنج شنبه امام صادق، جمعه دوباره آن هشت رکعت، شنبه موسی بن جعفر دوباره تا پنج شنبه یکی یکی ائمه، پنج شنبه امام زمان[1] البته این سند ندارد مرحوم شیخ طوسی در مصباح المتهجد به عنوان نماز تهیّت این را فرموده است. ملاحظه می کنید عنوانش صلاة الهدیه است.

روایت دوم همین باب صلاة هدیه به مؤمن، قبلی تقدیم به پیامبر و اهل بیت بود، این هدیه به مؤمن میّت، لیلة الدفن این است. ابراهیم بن علی کفعمی در مصباح، ایشان هم مصباح المتهجّد دارد کفعمی، قال صلاة الهدیه لیلة الدفن رکعتان، نماز هدیه لیلة الدفن پس تحت عنوان صلاة هدیه است، نماز هدیه لیلة الدفن دو رکعت است فی الاولی الحمد و آیت الکرسی و فی الثّانیه الحمد والقدر عشر در رکعت اول آیت الکرسی می خواند در رکعت دوم حمد و سوره انّا انزلنا را ده مرتبه می خواند، انّا انزلنا را ده بار می خواند، فاذا سلّم وقتی نمازش تمام شد و سلام داد می گوید اللهم صلّ علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر فلان[2] این طبق نقل کفعمی در مصباح بعد کفعمی می گوید و فی روایةٍ اُخری بعد الحمد التّوحید مرّتین فی الاولی در رکعت اول بعد از حمد دو مرتبه قل هوالله بخواند و فی الثانیه رکعت دوم بعد از حمد الهاکم التکاثر را ده مرتبه بخواند، آن انّا انزلنا بود و آیت الکرسی، اینجا توحید هست و الهاکم التکاثر این هم یک نقل است که گفته شده است[3].

بعد از این روایت دوباره مرحوم صاحب وسائل هدیه به اهل بیت را باز نقل می کند برای اینکه اشاره شود این را عرض می کنم، ابن طاووس در جمال الاسبوع قال حدّث ابو محمد صیمیری عن ابی عبدالله احمد بن عبدالله بجلی باسناده یرفعه الیهم سند اشکالی نیست قال من جهل ثواب صلاته لرسول الله صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین و الاوصیاء من بعده علیهم السلام من بعده اضعف الله له ثواب صلاته اضعافا مضاعفه اگر کسی ثواب نمازش را بر پیغمبر و حضرت امیر و اوصیاء بعد از حضرت امیر قرار بدهد خدا ثواب نماز خودش چندین بار اضافه به او می دهد اضعافاً مضاعفا حتی ینقطع النفس بارها و بارها، این حتی ینقطع النفس یعنی خودش مدام بگوید بارها و بارها و مدام می گوید اضافه تا نفسش بگیر و تمام شود مثل اینکه دارد در دعای ابوحمزه می گوید ثمّ قال ربّ ربّ تا نفس تمام شود، من بعضی ها را دیده ام که تمام مستحباتشان را برای ائمه می خواندند، نمازهای واجب برای خودشان و نمازهای مستحب و همه اعمال مستحب را به عنوان هدیه به اهل بیت می خواندند و این علتش این هست که طبق این روایت وقتی هدیه می کند به اهل بیت چندین برابر این نمازی که خوانده است و هدیه به اهل بیت کرده است چندین برابر بارها و بارها و بارها، مدام بارها تا نفس بگیرد به خودش خدا می دهد می گوید هدیه کرده به امام حالا چندین برابرهایش را برای خودت بر می گردانیم، و یقاله قبل ان یخرج روحه من جدسه قبل از اینکه بمیرد همان لحظه احتضار به او می گویند یا فلان چه کسی می گوید؟ از قرائن روایت پیداست که پیامبر و اهل بیت می گویند، به او می گویند فلانی هدیّتک الینا و التافک لنا تو به ما لطف کردی هدیه کردی به ما و هذا یوم مجازاتک به مکافاتک حالا ما می خواهیم جزاء بدهیم، پاداش بدهیم، فتب نفسا و قرّ عیناً بما اعدالله لک خوشحال باش قرّة العین تو در این خدا چه چیزهایی آماده کرده است و عاقبتی که به آن جا داری می روی خوش باشد برای تو فقلتٌ روای می گوید گفتم کیف یهدی صلاة چطور نمازش را هدیه کند به پیامبر و اهل بیت و چه بگوید؟ قال ینهی یعنی گفتن نمی خواهد ینوی صلات ثوابه لرسول الله و لو امکنه عن یزید علی صلاة الخمس شیءً اگر بداند بر نماز پنج گانه یک چیزی اضافه کند و لو یک دو رکعتی فی کلّ یوم و یهدیها و این دو رکعت را به واحدی از ائمه یفتتح الصلاة فی الرکعة الاولی مثل افتتاح صلاة الفریضه بسبع التکبیرات رکعت اول همان هفت تکبیر که مستحب هست می گوییم یا ثلاث التکبیرات یا یک تکبیر مثل نمازهای واجب و یقول وحد تسبیح الرکوع و سجود ثلاث مرّات چه می گوید می گوید صلّ الله علی محمد و آله الطاهرین در هر رکعتی این را می گوید و اذا تشهّد و سلّم قال اللهم انت الصلاة و منک السلام یا ذالجلال و النبیین  الاکرام صلّ الله علی محمد و آله و ابلغ عنی افضل التحیّة والسلام اللهم انّ هذه الرکعات هدیّة منّی الی عبدک و نبیّک و رسولک محمدبن عبدالله خاتم نبیّن صلّ الله علی و سلّم الّلهم تقبلها منّی و ابلغ و ابلغه عنّی و اثبنی علیها افضل عملی و رجاء فیک و فی نبیّک و وصی نبیک و فاطمة الزهرا والحسن والحسین و اولیائک من ولد الحسین یا ولیّ المؤمنین این صلاة تهیّه این طور است.

آن وقت در ضمن این دیدیم روایات دوم و سومش راجع به هدیه به میّت است، مستدرک هم در همین باب 36 وسائل اینطور دارد، سیدبن طاووس در فلاح السائل از حزیفة بن یمان از صحابه پیامبر قال رسول الله لایأتی علی المیّت ساعت اشدّی من اولّ لیله مرده سخت تر از شب اول ندارد خیلی سخت است جهتش هم خیلی روشن است در یک عالمی وارد می شود که تا کنون هیچ آشنایی به این عالم نداشته است آن که وضعش خوب است اول یک دلهره دارد که چه می شود ولی چون وضعش خوب است جای بسیار بزرگ و خوب را نشان او می دهند و از نزدیکان ما که فوت کرد در همان روز اول در خواب آمده بود دیدن بعضی ها بعد گفت که زود باید بروم اینجا سخت است آن جا هم جایش خوب است و هم غذاهایش خوب است منتهی این ساعت اول متحیّر است و این فشار را دارد بعد کم کم جایش خوب است اما آن کسی که جایش بد هست که وا مصیبت.

لایأتی علی المیّت ساعت اشد من اوّل لیلة در موت یکی از نزدیکان ما وقتی همه رفتند یک نفر مانده بود و آن یک نفر می خواست بیاید برود او مرده فریاد زد اسم این را زد و گفت نرو این صدا را با همین گوش خودش شنید این بود که برگشت سر قبر معطل شد تا یک مقداری و میّت انس بگیرد در یک دنیای جدیدی واقع می شود هولناک که چه خواهد شد حالا در روایت هم اینطور دارد لایأتی علی المیّت ساعت اشد من اول لیلة حالا بعد معنا کنیم که اول لیلة یعنی چه یکی از بحث هایمان همین است، فارحمو موتاکم بالصدقة صدقه بدهید پس اول صدقه فان لم تجدوا اگر صدقه پیدا نکردید فلیصلّ احدکم رکعتین یکی از شماها دو رکعت نماز می خواند، دقت کنید احدکم یکی این بحث دارد که آیا بیش از یکی جایز است؟ یقرأ فی الاولی بفاتحة الکتاب مرّةً و قل هوالله احد مرّتین و فی الثّانیه رکعت دوم فاتحة الکتاب مرّةً و الهاکم التکاثر عشر مرّات که کفعمی هم یک روایت نقل کرد خواندیم و یسلّم یقول اللهم صلّ علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها ذلک المیّت فلان بن فلان و یبعث الله من ساعته الف ملک آن وقت خدا هزار فرشته می فرستد الی قبر آن میّت مع کلّ ملکٍ ثوب و حلة پارچه ای و حوله ای و یوسع من قبره از آن تنگی اول وسعت به او می دهند الی یوم یقوم وصول این گشایش هست تا روز قیامت و یعطی مصلّی این کسی که نماز خوانده است به او می دهند به عدد ما طلع الشمس حسنات به تعداد هرچه که آفتاب بر او می تابد حسنات به او می دهند و تُرفع له اربعون درجة[4]  چهل درجه مقامش را بالا می برند درجات برای مقام است حسنات جزاست که به او می دهند، این دو بحث هست که ما داریم، این ها درمحل خودش حتما عنایت دارید یک بحث کمالات است، درجات، مقام، موقعیت، منصب، یک بحث تشریفات است به قول علامه طباطبائی به من می فرمود در یک مسئله ای صحبت داشتیم می گفت آن تشریف آوری مثل اینکه مثلا مهمان می آید خانم دوتا گلابی جلوی او می گذارد این آن تشریفات است اما درجات حسابش جداست.

حالا علی ای حال در بحار از فلاح السائل ابن طاووس این را نقل می کند قال رسول الله(ص) اذا دفنتمّ میتکم و فرغتم من دفنه وقتی دفن کردی و تمام شد فلیقم وارثه او قرابته او صدیقه وارثش یا خویشش یا رفیقش کنار قبر بایستد این روایت همه نیست، وارث، خویش، رفیق، کنار قبر می ایستد و یصلّ رکعتین یقرأ فی الرکعتین الفاتحة الکتاب و معوذتین مرّةً در عین همین بود که رکعت دومش را دیگر نیاورد، بعد نماز را تمام می کند بعد دعا می کند خدایا به او بده و دنبالش دارد که یقول الله لصاحبه یا فلان بن فلان  و کن قریرالعین قد غفرالله عز و جل لک و یعطی المصلّی بکل حرف الف حسنة و یمحی عنه الف سیئة اذا کان الیوم القیامة بعث الله تعالی صفّا من الملائکة یشیّعون الی باب الجنّة فاذا دخل الجنة استقبله سبعون الف الف ملک مع کل ملک طبق من نور معظی بمندیل من استبرق و فی ید کل ملک کوز من نور فیه ماء السلسبیل فیاکل من الطبق و یشرب من الماء و رضوان الله اکبر[5]  مرحوم مجلسی نقل ناقص نقل کرده است و رکعت دوم را نیاورده است و اگر جای دیگر شما پیدا کردید به ما خبر بدهید.

این روایاتی بود که در رابطه با نماز تهیّه به میّت به اصطلاح فقها نماز وحشت یا نماز لیلة الدفن مباحث متنوعی دارد.

اول اینکه مرحوم سید در عروه این نماز لیلة الدفنی که عنوان می کند می گوید رکعت اول حمد و آیةالکرسی تا هم فیها خالدون این حرف مدرکش چیست؟ آیة الکرسی آیه اول است که آخرش والعلی العظیم است خالدون آیه سوم است، در روایات می گوید آیة الکرسی، آیة الکرسی یعنی آیه ای که در آن کرسی هست همان آیه اول است، خیلی جاها اینطور است. مرحوم تحیری آیة الکرسی را آیه اول می داند، مجمع البیان همین طور، مرحوم شیخ طوسی در امالی همین طور، بحار جلد 92 صفحه 264 نوع تفاسیر هم آیة الکرسی را آیه اول گرفتند، ثواب الاعمال صدوق می گوید آیة الکرسی را بخوانید تا هم فیها خالدون، کافی هم باز بگردید بنده گشتم پیدا نکردم چاپ ها مختلف است جلد دوم صفحه 477 ، این هایی که خواندیم همه کرسی دارد و آیة الکرسی می شود آن آیه ای که کلمه کرسی دارد هم فیها خالدون که آیه کرسی نیست فقط یک احتمال دارد و آن این است که بگوییم قرآن اینجا تحریف شده است در شماره گذاری، چون تحریف انواعی دارد، یک تحریف این است که آیه یا کلمات زیر و رو شده باشد، یک تحریف این است که شماره آیات کم و زیاد شده باشد، در قرآن های ما آیة الکرسی تا می رسد به علی العظیم این پایان را شماره می گذارند، اگر کسی بتواند اثبات کند که این شماره اشتباه هست ادامه دارد بعد از علی العظیم لا اکراه فی الدین هست بعد از آن هم الله ولی الذین آمنوا هست همه یک آیه هستند، اگر یک آیه باشند بله آخرش خالدون هست ولی در شماره گذاری هایی که در قرآن ها داریم، همه قرآن ها چه قرآن های چاپ ایران و چه چاپ عربستان و چه چاپ کشورهای اسلامی غرب که دور افتاده از مرکز هستند مثل الجزایر، تونس، شماره گذاری ها همین هست، اگر اینطور هست نمی شود گفت که آیت الکرسی یعنی هم فیها خالدون آن آیه کرسی ندارد کرسی همین هست.

بنابراین این مطلبی هست که مرحوم سید دارد مطلب درستی به نظر نمی رسد که می گوید تا هم فیها خالدون، حالا اگر در ذهنش این باشد و لو آیة کرسی تا همان علی العظیم تمام است ولی شما تا خالدون بخوان، این دلیل می خواهد چرا تا خالدون بخوانم، در بعضی جاها دلیل داریم که تا خالدون بخوان مثل مسافرت، مثل بعض جاهای دیگر وگرنه اینطور نیست. خدا رحمت کند مرحوم آقای فلسفی را وقتی من به ایشان گفتم که شما در آیة الکرسی بحث کردید راجع به آیه آخر که در حقیقت جا دارد از شبهات بحث شود بحث کردید، گفت ما آیة الکرسی را بحث کردیم، گفت تا هم فیها خالدون دلیلی نداریم و همین طور هم هست، ایشان با اینکه خطیب بود ولی این مطلب آنقدر بر او واضح بود که به طور جزم فرمود، علی ای حال دلیلی پیدا نکردیم بر اینکه آیة الکرسی تا خالدون باشد و همین طور دلیلی پیدا نکردیم که بگوییم و لو آیة الکرسی آیه اول است ولی شما تا خالدون بخوان این را هم دلیلی پیدا نکردیم.