قبل از اینکه وارد بحث های مربوط به نماز جمعه شویم دو سه مطلب مرحوم سید اینجا عنوان کردند، مباحث مهمی است.

یکی چند مورد از نمازهای مستحبی و یکی هم کلا فرق هایی که بین نماز مستحبی و نماز واجب هست این دوتا اعم مسائلی است که مرحوم سید اینجا عنوان کردند. نمازهای مستحبی یکی را که شروع کردیم و تمام نشد نماز جعفر تیار بود، نماز جعفر روایاتش معتبر که کلیات قضیه را از آن روایات قبل از تعطیلات عرض کردیم، همیشه مستحب است، شب یا روز، سفر یا حضر، فرق نمی کند استحبابش همیشه هست و افضل اوقاتش صبح جمعه هست موقعی که آفتاب بالا می آید مثلا دو ساعت از آفتاب گذشته است، افضل اوقاتش هست این ها همه روایات دارد که بعضی ها را هم خواندیم.

صور خاصی درباره اش ذکر شده است این هم گفتیم که رکعت اول اذا زلزلت، رکعت دوم والعادیات، رکعت سوم یعنی اولی دو رکعت بعد اذا جاء نصرالله و رکعت آخر هم توحید، این افضل است ولی سوره های دیگر هم اشکالی ندارد، در باب اول روایت اول، در باب دوم روایت سوم این هایی بود که گفتیم.

مهم نماز جعفر تسبیحاتش هست که مجموعا سیصد تسبیحات اربعه هست که این را هم قبلا توضیح دادیم اگر عجله دارد می تواند چهار رکعت مجرّد از تسبیحات بخواند تسبیحاتش را بعدا توی راه که دنبال کارهایش می رود انجام دهد، آن که در روایات دارد، دارد که و هو ذاهبٌ فی حوائجه برود دنبال کارهایش حالا اگر حوائج نیست، اگر بخواهد بایستد و تسبیحات را بخواند حواس پرتی دارد این غیر ذاهبٌ فی حوائج هست به خاطر این حواس پرتی دائما این تکرار می کند و در مشکل می افتد، به نظر ما از ذاهبٌ فی حوائجه همه این ها را می فهمیم یعنی یک ضرورتی هست و این هم خودش یک ضرورتی هست، این هم یک مطلب.

در عامه هم نماز جعفر را قبول دارند منتهی به نام نماز عباس، یک روایت هم داریم که پیامبر این را به عباس هم یاد داد ولی به هرحال آن چیزی که مسلّم است از نظر روایات ما مربوط به جعفر هست حالا به عباس هم که بعدا گفته باشد که سند درستی ندارد این مطلب جدایی هست.

در بعضی ایّام غیر از روز جمعه تأکید بیشتری شده است مثلا شب نیمه شعبان، تأکید خاصی به خصوص است در نماز جعفر در آن موقع، در باب هفتم از همین ابواب صلاة جعفر روایت اول این هست بد نیست ببینیم، سئلتُ ابالحسن علی بن موسی الرضاء(ع) ان لیلة النصف من شعبان که نیمه شعبان چطور است، قال هی لیلة یعتق الله فیه الرقاب من النار شبی هست که خدا افرادی را از آتش جهنم آزاد می کند و یغفر فیه الذنوب الکبار گناهان کبیره را در این شب می بخشد قلت فهل فیها صلاةٌ زیادةً علی صلاة سائر الیالی آیا در آن شب نمازی بیش از بقیه شب ها دارد؟ قال لیس فیها شیء الموظف چیز خاصی نرسیده است لکن ان احببت ان تطوع فیها بشیءٍ اگر می خواهی یک کار مستحبی انجام دهی فعلیک فی صلاة جعفر و اکثر فیها من ذکرالله در این نماز جعفر تا می توانی ذکر خدا کن و استغفار و دعا یا ضمیر اکثر فیها ممکن است به شب برگردد چون هم قبل آن صحبت شب بوده و هم بعضی عبارت های بعدی دارد، بعدی آن این است فانّ ابی بعد از اینکه می گوید استغفار و دعا و ذکر خدا زیاد کن می گوید فانّ ابی(ع) کان یقول الدّعاء فیها مستجاب، حضرت امام رضا می فرماید که پدرم می فرمود دعاء در این شب مستجاب است، دعاء در این شب نه در این نماز، باز به قرینه بعدی قلتُ انّ الناس یقولون انّها لیلة الصکاک[1] مردم یعنی عامه می گویند شب نیمه شعبان شب صکاک است صکاک ظاهرا منظور برات است برائت از جهنم، قبض، رسید، قال تلک لیلة القدر نه لیلة صکاک که برائت کلی هست و آزادی هست و اینها شب قدر هست، حالا به هرحال تأکید است، شب نیمه شعبان مهم است می گوید چیز موظفی نیست ولی اگر می خواهی کاری انجام دهی نماز جعفر بخوان.

همانطور که تسبیحات را می تواند بعد از نماز انجام دهد بین این چهار رکعت هم می تواند تفریق کند وقتی عجله دارد، دو رکعت حالا بخواند و دو رکعت دیگر را بعدا بخواند، این هم اشکال ندارد.

حالا یک مسئله این هست آیا در مثلا نافله ظهر و عصر، نافله مغرب می توانیم نماز جعفر بخوانیم هم مجزی از نماز جعفر باشد و هم مجزی از نافله، پای هردو حساب شود، آیا این ممکن است؟ قاعده اولیه این است که این نباید درست باشد برای اینکه هر عنوانی خودش را می طلبد باید همان کار را انجام دهد، نماز جعفر یک نمازی هست و نماز نافله یک نماز دیگری هست معنا ندارد که یک نماز برای هردو کافی باشد به عبارت دیگر اصل عدم تداخل اسباب و مسوّبات است هر سببی یک مسببی را طلب دارد بنابراین قاعدتا نباید مجزی باشد باید نماز جعفر جدا و نافله هم جدا باشد ولی روایاتی داریم که ظاهرش این است که این کافی است و لازم نیست هردو را بخواند، در باب پنجم از همین ابواب صلاة جعفر روایت اول شیخ طوسی باسناده عن محمد بن احمدبن یحیی عن یعقوب بن یزید عن ابن ابی عمیر عن یحی بن عمران عن زریر تا آن جایی که من خاطرم هست روایت معتبر است عن ابی عبدالله(ع) قال ان شئت صلّ صلاة التسبیح بالّیل اگر می خواهی می توانی نماز تسبیح یعنی نماز جعفر، نماز تسبیح می گویند چون بیش از تمام نمازهای دیگر تسبیحات اربعه دارد، اگر می خواهی نماز تسبیح را در شب انجام بده و ان شئت بالنهار اگر می خواهی هم روز انجام بده و ان شئت فی السفر و ان شئت یعنی مقابلش یعنی فی الحضر سفر با حضر فرق نمی کند، شب با روز فرق نمی کند نماز جعفر در تمام این ساعات مسحتب است بعد این را می گوید و ان شئت جعلتها من نوافلک اگر می خواهی می توانی نماز جعفر را جزء نافله حساب کنی پس کافی است، می توانی یک نماز بخوانی هم به درد نماز جعفر بخورد و هم نافله حساب شود نماز مغرب دو دو رکعتی نافله دارد دیگر این دوتا دو رکعتی را نماز جعفر بخوانید.

در روایت دوم اینطور می گوید آن هم سندش خوب، سئلت اباعبدالله(ع) عن صلاة جعفر احتسب بها من نافلتی می توانم این را به جای نافله هم حساب کنم قال ما شئت بله هرطور که بخواهی من لیل او نهار شب یا روز یعنی نافله شب یا نافله روز این هم یک روایت.

روایت سوم عن ابی عبدالله (ع) دنبالش دارد که تصلّیها بالنهار و تصلّیها بالیل تصلّیها بالسفر بالیل و النهار بعد می گوید و ان شئت فاجعلها من نوافلک اگر می خواهی می توانی جزء نافله ات حساب کنی، در روایت پنجم هم همینطور است که صدوق باسناده عن ابی بصیر سند صدوق به ابی بصیر خوب است در آخر جلد دوم جامع الروات مراجعه کنید در خود مشیخه هم دارد مشیخه من لایحضر در اینجا هم دارد که ان شئت حبستها من نوافل النهار و تحسب لک من نوافلک و تحسب لک من صلاة جعفر اگر بخواهی نماز جعفر را می توانی جزء نافله شب قرار بدهی یا نافله روز و جزء نوافل حساب می شود و اجز نماز جعفر هم به شما می دهند. این یعنی چه؟

 از نظر قاعده عرض کردیم دو عنوان دو مسبب می طلبد معنا ندارد که من یک دو رکعتی بخوانم هم نافله حساب شود و هم نماز جعفر مثل اینکه یک بدهی به زید دارم زکات هم به عهده ام هست یک پولی بدهم بگویم این هم زکات باشد و هم بدهی، این نمی شود دو عنوان است، دو سبب است و دو مسبب می خواهد، حالا تعبدا امام فرموده این پای او حساب می شود، این پای او حساب می شود یعنی چه؟

چند عقیده هست، یک عقیده این هست که نیت کند هردو را، نیت کند من دو رکعت نماز می خوانم یا دوتا دو رکعتی نماز می خوانم هم پای نافله مغربم و هم پای نماز جعفر یعنی نیت هردو را کند نیت کند هم نماز جعفر را و هم نماز نافله را عقیده مرحوم سید در عروه ظاهرش این است که می گوید هردو را نیت می کند، عقیده مرحوم آقای خوئی(ره) هم عقیده اش همین است، مرحوم صاحب جواهر ایشان هم عقیده اش این است می گوید ظاهر ادلّة الاحتساب صاحب جواهر می گوید ظاهر روایاتی که می گوید احتساب کن پای نافله قصدهما معا آن جایی است که هردو را قصد کنی هم قصد نافله و هم قصد صلاة جعفر للاحتساب قهرا نه اینکه شما یکی را نیت کنی یا هیچ کدام را نیت نکنی قهرا پای این حساب شود، احتساب قهری نیست، احتساب قصدی است پس یعنی اینکه هردو را قصد کنی، این نظر مرحوم آقای خوئی، مرحوم صاحب جواهر و بعضی های دیگر هم این معنا را گفته اند.

بعضی از آقایان گفته اند نیت نافله کنید پیا جعفر هم حساب می شود، از جمله از محشین عروه مرحوم آقای آقا سید جمال گلپایگانی، ایشان را قاعدتا یک قدری شرح حالش را می دانید از مراجع و علمایی بود که در بُعد معنویت هم ممتاز بود، چیزهای از ایشان نقل شده است از جمله این قسمت که طلبه ای می بیند که ایشان برخلاف متعارف هر روز که از دست راست مثلا می رفت طرف خانه امروز راه را کج کرده است از طرف چپ می رود گفت دنبالش برویم ببینیم آقا کجا می رود، فکر کرد شاید یک خانواده دیگری آن طرف دارد، دنبال ایشان راه افتاد ایشان رفت وادی السلام کنار یکی از قبور آنجا نشست هوا خیلی گرم بود یک مرتبه یک هوای خنکی وزید و این هوای خنک ادامه پیدا کرد ایشان کارش تمام شد بلند شد من هم دنبالش آمدم در بازار نجف یکی از آقایان رسید ایستادند و آقای سیدجمال با او احوال پرسی کرد تا شروع کرد به احوال پرسی با او هوا دوباره داغ شد، او وقتی رفت ایشان رو کرد به این طلبه گفت دیدی که یک احوال پرسی چه به روزگار ما آورد که هوا را چنین کرد و این ها، ایشان معروف است خیلی مورد توجه بود آقازاده ایشان که با ما مکرر همسفر مکه بوده ایشان چند سال پیش فوت کرد به من می گفت که ایشان قرار بود عمل جراحی انجام دهد دکتر بیهوشی آمد که بیهوش کند ایشان گفت که بیهوش نکنید همینطور عمل کنید گفتند نمی شود باید چاقو بگذاریم و پاره کنیم، گفتند شما به این کارها کار نداشته باشید و شما کارتان را کنید وقتی شروع کردند به عمل جراحی بسم الله الرحمن الرحیم ایشان شروع کرد آخر که عمل جراحی تمام شد الحمدالله ربّ العالمین هیچ اذیت نشد و آن ها مشغول کارهایشان بودند.

ما شنیدیم که مرحوم آقای آقاسید احمد خونساری هم یک چنین حالتی را داشته است، حالا به هرحال ایشان از بزرگان است عقیده ایشان یعنی آقای سیدجمال گلپایگانی این بوده که اینکه روایات می گوید هم نماز جعفر حساب می شود و هم نماز نافله آن جا را می گوید که نیت کنید نماز نافله آن وقت به جای جعفر هم حساب می شود حالا خودمان چه بگوییم؟

ظاهرا مرحوم آقاسید جمال نظرش به این بوده به امثال این ان شئت جعلتها من نوافلک اگر بخواهید می توانید این نماز جعفر را جزء نافله های خودت قرار دهی این جعل، جعل تألیفی هست یعنی این را ایجاد که می کنی به نیت نافله باشد، جعلتها جعل تألیفی ان شئت جعلتها من نوافلک اگر بخواهی این را جزء نافله های خودت قرار می دهی یعنی جعل می کنی مثل اینکه بگوییم خداوند جعل کرده است انسان را در روی کره زمین یا جعل خلیفه کرده است یعنی پس می شود خلیفه قصد خلیفه داشته است ان شئت جعلتها من نوافلک اگر بخواهی این را جزء نافله ها قرار دهی پس جعل می کنیم او را به عنوان نافله یعنی پس قصد نافله داریم.

اما آن بیانی که مرحوم آقای خوئی دارند و صاحب جواهر که می گویند نیت هردو را کنید این می خواهند بگویند که ظهور کلمه احتساب این است، در روایت اینطور داشتیم سئلت اباعبدالله (ع) عن صلاة جعفر احتسب بها من نافلتی این را جزء نافله هم حساب کنم؟ احتساب می گویند احتساب یعنی پای این است و پیا آن هم هست وقتی پای هردو باشد ظاهر احتساب، احتساب امر قصدی است یعنی شما احتساب کنید، حساب کنید حساب بدون قصد که نمی شود مثل اینکه بگوید بدهی به زید دارم حساب کنم، حساب می کنم یعنی چه؟ حساب به دو معنا می آید  یکی اینکه ببینیم چقدر بدهی دارم بررسی کنم تحقیق کنم یکی هم اینکه پای او بزنم  یعنی قصد او کردن پی هم نماز جعفر هست و هم قصد آن هست پس قصد هردو، این هم نظر صاحب جواهر و مرحوم آقای خوئی و اینها.

به نظر من این نیست به نظر من این نماز جعفر است نیت نماز جعفر کند بعد این نماز جعفر خود به خود پای او حساب می شود، ببینید در روایت پنجم که روایت معتبری هست 5/5 اینطور دارد صلّ صلاة جعفر فایّ وقتٍ نماز جعفر بخوان هر وقت که می خواهی پس نماز جعفر، خوب نماز جعفر خواندن یعنی اینکه من نیت نماز جعفر کنم اگر گفتند نماز ظهرت را اول وقت بخوان یعنی چه؟ یعنی چهار رکعت به قصد نماز ظهر بخوان، پس نماز ظهر بخوان یعنی به نیت نماز ظهر این هم که می گوید صلّ صلاة جعفر روایت دیگر هم دارد صلّ صلاة جعفر یعنی پس نماز به نیت نماز جعفر بعد می گوید ان شئت حسبتها من نوافل الیل و ان شئت حسبتها من نوافل النهار می توانی این را جزء نافله شب حسابش کنی یعنی این یعنی چه؟ یعنی نماز جعفر، نمازی که خواندی نماز جعفر خواندی این را جزء نافله هم حسابش کن، اینکه حسابش کن نه اینکه نیت آن را داری یعنی این را پای او حساب بزن قبول است، و تحسب لک من نوافلک پای نافله حساب می شود، به نظر من اینطور می آید.

روایات متعددی که دارد ان شئت فاجعلها من نوافلک فاجعلها ضمیر ها به صلاة جعفر بر می گردد پس شما نیت صلاة جعفر داری و الّا صلاة جعفر نمی شود ان شئت این نمازی که نماز جعفر هست پای نافله حسابش کن، پس نماز جعفر هست منتهی پای او حسابش کن پس باید نیت نماز جعفر کند، روایات هم اینگونه هست که می گوید نماز جعفر بخوان بعد این را حسابش کن مثل بقیه روایاتی که یصلّ صلاة الجعفر، روایت اول این باب ان شئت صلّ صلاة التسبیح بالیل و ان شئت بالنهار و ان شئت فی السفر نماز تسبیح را شب، روز، سفر، حضر می توانی انجام دهی بعد و ان شئت جعلتها من نوافلک اگر بخواهی این نماز جعفر را جزء نافله حساب کنی پس اول نماز جعفر است و نماز جعفر شدن نیت می خواهد و الا نماز جعفر نمی شود، این نماز جعفر که قصد نماز جعفر کردی پای نافله هم حسابش کن یعنی قبول است پای نافله هم قبول می شود.

از این مهم تر یک مسئله دیگری هست که در روایت اول آخر این روایت اینگونه کلمه دارد و ان شئت جعلتها من قضاء صلاةٍ اگر بخواهی نماز جعفر را می توانی نماز قضاء حسابش کنی، این یعنی چه؟ یعنی من نیت نماز جعفر می کنم پای قضاء هست یا نیت قضاء می کنم پای نماز جعفر است؟ این را چگونه حسابش کنیم؟ یک بحث دیگر اینجا پیش می آید که اول باید آن را حل کنیم و آن این است که آیا آن که دارد که نماز جعفر پای نافله هم حساب می شود راجع به نماز قضاء واجب هم ممکن است؟ مرحوم سید می گوید که روی وجه سوم، مرحوم سید سه وجه گفت یکی اینکه بگوییم منظور اینکه نیت هردو را کند، یکی اینکه نیت کند نماز جعفر و حساب می شود به جای نافله هم، یکی هم اینکه نیت نافله کند جای جعفر هم حساب می شود، می گوید روی مبنای سوم یعنی نیت نافله کنی منظور این است نیت نافله کن پای جعفر هم حساب می شود، روی این در قضاء نماز هم می شود، نیت نماز قضاء مثلا صبح دارم که دو رکعتی هست این دو رکعتی را به نیت نماز قضاء صبح می خوانم پای جعفر هم حساب می شود، وجه سوم این است که نیت نافله کن پای نماز جعفر هم حساب می شود، حالا نیت قضاء کن پای جعفر هم حساب می شود.

 مرحوم سید می گوید اگر این وجه سوم را در این روایات گفتید یعنی قصد شما نماز نافله باشد پای جعفر هم حساب می شود روی این مبنا در نماز واجب هم همین است، نیت نماز واجب کن پای نماز جعفر هم حساب می شود، مرحوم سید می گوید روی این وجه این هم درست است.

این قضاء صلاة نماز واجب را می گوید یا نماز نافله را می گوید؟ این را نداریم، معمولا وقتی می گویند قضاء نماز بیشتر در ذهن نماز واجب می آید ولی روی مبنایی که ما عرض کردیم که منظور نیت نماز جعفر هست پای نافله هم حساب می شود آن وقت اینجا می توانیم بگوییم که نیت کند نماز جعفر را پای نماز قضاء حساب می شود؟ نمی شود هیچ فتوایی این را نمی گوید لذا بعضی از آقایان دارند که این روایت را به اعتبار ذیلش این را برگردانیم علمش را به اهل بیت، الی قائلها، اهل بیت وجهشان هرچه بوده همان است ما نمی دانیم یرجع الی اهله، اینطور بگوییم پس روایت را طردش کنیم؟ یا اینکه بگوییم قضاء صلاة ندارد قضاء نماز واجب شاید یعنی یک نماز نافله، نماز نافله هم قضاء دارد، در باره نماز شب دارد اگر کسی فراموش کرد یا خوابش برد فردا تا قبل از ظهر قضاء کند، اینجا هم ان شئت جعلتها من قضاء صلاة می توانیم پیا قضاء صلاة حسابش کنیم، غرض اگر نماز واجب باشد باید حتما توجیه کنیم منظور اینکه نماز قضاء را نیت کند پیا جعفر هم حساب می شود ولی اگر قضاء صلاة ندارد قضاء نماز واجب قضاء نافله آن وقت مثل اصل نافله هست که می گوید ان شئت احتسبتها من نافله و ان شئت احسبتها من قضاء نافله اینطور می شود.

مرحوم سید هم می گوید لایبعدالجواز فی الفریضه اشکال ندارد بعید نیست که بگوییم در نماز واجب هم این جریان است یعنی یکی را نیت کنیم پای هردو حساب شود منتهی می گوید روی وجه سوم که در فریضه بخواهیم جریان پیدا کند وجه سوم یعنی نیت کند نماز واجب را پای صلاة جعفر هم حساب شود نه نیت کند نماز جعفر را پای نماز قضاء هم حساب شود وجه سوم این است.

یک احتمال هم این هست که بگوییم نه نیت هردو را بکن چون سه احتمال بود مرحوم سید هم مرددا می گوید خیلی از آقایان هم مرددا منتهی بعضی از آقایان هم معینا که عرض کردم من گفتم وجه دوم، مرحوم آقاسید جمال می گوید وجه سوم، آقای خوئی و صاحب جواهر و خیلی از محشین می گویند وجه اول یعنی تداخل هردو را نیت کند.

در فریضه این تغییر هیئتش اشکال ندارد؟ بخواهیم نماز واجب بخوانیم پای جعفر هم حساب می شود باید شرایط جعفر را رعایت کنیم یعنی سیصدتا تسبیحات بگوییم این هیئت نماز واجب را بهم می زند لذا بعضی از این نظر اشکال کردند که در نماز واجب نمی شود اینکار را کرد که به جای جعفر هم باشد و به جای نماز واجب هم شود، به جای هردو حساب شود نمی شود برای اینکه تغییر هیئت است، نماز ظهر، نماز مغرب، نماز عشاء، نماز صبح اینها یک خصوصیاتی دارند سیصدتا تسبیحات در نماز واجب گفتن هیئت نماز واجب را بهم می زند.

الّا ان یقال که نه، تغییر هیئت روایات داریم، روایات گفته است کلّ ما ذکرت الله اوالنبی فهو من الصلاة قبلا خواندیم، مفصل این روایات را خواندیم، ذکر خدا و ذکر پیامبر روایتی که عرض کردیم برایتان ذکر اهل بیت هم همینطور این جزء نماز است، بین سجدتین می تواند سوره بقره را بخواند چون در قرآن هست، قرآن، دعا، ذکر پیامبر، ذکر اهل بیت اشکال ندارد و قاعده اش این است خوب متعارف نیست بله متعارف نیست مردم می خواهند هرچه خلاصه تر بخوانند اما اشکال هم ظاهرا ندارد. حالا تتمه این بحث می ماند برای جلسه بعد.