|
صوم جلسه هفتم
بسمه تعالی
فروعی را عرض کردیم مرحوم سید در بحث نیت اینجا آورده اند، تحقق خارجی یا ندارد یا خیلی کم ولی به هرحال از بعد علمی چون بحث شده است متعرض می شویم آخر جلسه قبل این بود که اگر نیت روزه می کند به عنوان امساک از مفطرات منتهی یک مفطری را خبر ندارد که این مفطر است مثلا ارتماس در آب، یک وقت است که نیت می کند امساک غیر از این، یک وقت هم نیت می کند امساک امّا حرّم الله منتهی فکر می کند این جزء آنها نیست.
در صورت دوم می گویند اشکال ندارد امساک امّا حرّم الله کرده است، در صورت اول که نیت کرده است امساک از غیر این، این را خواستند بگویند اشکال دارد، بعضی آقایان محشین هم تصریح می کنند که اشکال دارد از جمله مرحوم آقای خوئی در حاشیه عروه، مرحوم آقای گلپایگانی در حاشیه، به هرحال اگر چنانچه نیت کند که روزه می گیرم یعنی امساک از غیر این چون این مورد را فکر می کند که جزء مفطرات نیست گفتند که این روزه اش اشکال دارد.
به نظر ما اگر منظورش که می گوید امساک از غیر این می خواهد بگوید شارع هم گفته باشد که باید از این امساک کرد من امساک نمی کنم این صوم مشروع دینی را نیت نکرده است ولی اگر می گوید امساک می کنم از غیر از این چون فکر می کند که این را شارع نگفته است، آن وقت این خطاء در تطبیق است و خطاء در تطبیق ضرری به روزه نمی زند، نیت کرده است امساک از غیر از این ولی چون فکر می کرده که شارع این را نگفته است و الّا در ارتکاز ذهنش امساک از هرچیزی که خدا گفته است اینطور می شود. این خطاء در تطبیق است به نظر من اشکال ندارد. بعضی از همین محشین در بعضی عناوین مشابه این قائل به صحت شدند که بعد می بینیم.
مسأله پنجم مرحوم سید عنوان کردند و آن اینکه اگر کسی روزه استیجاری انجام می دهد، در حقیقت نیابت از دیگری است، اینجا صرف قصد روزه کافی نیست باید عنوان نیابت را بگوید که من نایب هستم و لو اینکه یک نایب هم بیشتر نیست، یک نفر است، وقتی از چند نفر نیابت دارد آن جدا، می گویند حتی یک نفر هم بیشتر از آن ها نیابت نمی کند پس یک متحد است و واحد است ولی در عین حال باید عنوان نیابت را بگوید بعد مرحوم سید می فرمایند که اگر می داند که ذمّه اش مشغول است اما نمی داند به عمل خودش یا به عمل نیابتی از دیگری، نیت کند ما فی الذمه، ما فی الذمه به اعم از اینکه مال خودش است یا مال دیگری است، این کافی است؟ عنوان نیابت اگر قصد نشده باشد به نظر می رسد که اشکال دارد، ما فی الذمه خیلی از اوقات در ذهن است یعنی ذمه خودش اینجا ذمه خودش است ولی به عنوان فرعی، به عنوان بدل از ذمه دیگری، به عنوان خلافت از آن منوی، به هرحال باید طوری باشد که عنوان نیابت در ذهن باشد، اگر ما فی الذمه این را می رساند این مشکلی نیست.
در مسأله ششم مرحوم سید این بحث را دوباره پیش آوردند قبلا هم از آن استفاده می شد منتهی خواستند تکمیل کنند می گویند در ماه رمضان ظرف برای روزه های دیگر نیست، باید روزه فقط روزه ماه رمضان را انجام دهد چه واجب و چه مستحب، چه مکلّف به روزه ماه رمضان باشد مثل اینکه در وطن است یا مکلف نباشد مثل اینکه مسافر است، مطلقا ماه رمضان ظرف برای روزه های دیگر می گویند نیست چه بداند که ماه رمضان است و چه نداند جهل موضوعی، چه بداند غیر ماه رمضان را نمی شود گرفت چه نداند جعل حکمی، مطلقا می گویند ماه رمضان ظرف برای غیر رمضان نیست مرحوم سید، اگر بخواهد روزه بگیرد به نیت غیر رمضان با علم و عمد نه رمضان حساب می شود و نه غیر رمضان به نظر ایشان، اگر شک دارد قبلا خواندیم که نمی داند ماه رمضان هست یا خیر به نیت شعبان مثلا می گیرد روزه مستحبی می گیرد این به جای رمضان حساب می شود و همین طور اگر فراموش کرده است که ماه رمضان است و نیت غیر ماه رمضان کرده است این هم ماه رمضان حساب می شود اما مع العلم والعمد با اینکه می داند ماه رمضان است نیت غیر رمضان کند می گویند به طور قطع این حساب نمی شود نه رمضان و نه غیر رمضان، این فرمایش ایشان است.
به نظر ما قبلا هم توضیح دادیم ممکن است از راه ترتب بتوانیم درست کنیم، در ماه رمضان نباید روزه غیر رمضان بگیرد ولی اگر معصیت کرد و گفت روزه غیر رمضان می خواهم بگیرم چه اشکال دارد به جای غیر رمضان حساب شود.
چند اشکال بود، یک اشکال اینکه دو روایت خواندیم که هردو هم مرسله بود در باب پنجم که در آن دو روایت امام فرمود که دستور داریم که امروز ماه رمضان هست و ما مسافریم دستور ما این است که روزه را بخوریم پس بنابراین نمی شود غیر رمضان گرفت، عرض کردیم این دو روایت تکلیف را می گوید نه وضع را، نمی گوید اگر گرفت باطل است، وظیفه این است که غیر رمضان را نگیریم.
یک دلیل دیگر آقایان آورده بودند و آن این است که آن دلیلی که در باب ترتب همه جا مطرح هست و آن اینکه وقتی تکلیف به اهم داریم مهم دیگر امر ندارد اگر بخواهد مهم امر داشته باشد جمع ضدّین می شود، هم امر به اهم دارد و هم امر به مهم و این جمعش نمی شود، بنابراین اگر امر به رمضان دارد امر به غیر رمضان ندارد، اگر ندارد چطور می خواهد بگیرد و اینجا عبادت نمی شود.
جوابش این است که در باب ترتب در اصول مفصل بحث شده است و آن این است که بله هردو باهم در فرض اطاعت معلوم است جمع نمی شود و ضدّین است اما اگر گفت وظیفه ات این است اما اگر نمی خواهی انجام دهی و می خواهی معصیت کنی آن را بیاور این در عرف عقلاء هم هست، در موالی عرفیه می گوید برای من آب بیاور اگر حال نداری بروی آب از آنجا بیاوری همین آب دم دستی مثلا شیر شهری را آب بده، می گوید می خواهی نان بگیری از فلان نان وایی بگیر اما اگر حال نداری آنجا بروی از همین دم دستی بگیر بده، این خیلی متعارف است و این همان ترتب است.
یا مثلا گفتند که عبادت باید مشروع باشد وقتی امر داریم به رمضان، غیر رمضان مشروع نیست، چطور می خواهد نیت غیر رمضان کند، این عبادت حساب نمی شود، این را هم جواب دادیم صوم مثل صلاة است اینها به الذات عبادت هستند تقریبا و اطلاقات صوم، در باب اول کتاب صوم الوسائل ببینید تمام به روایات صوم مطلق که صوم چقدر خاصیت دارد، من فکر می کنم که از باب ترتب اشکال ندارد گاهی از اوقات که معصیت هم نیست مسافر است، ماه رمضان است و مسافرت کرده است وظیفه اش که روزه نیست پس معصیت هم نیست نیت کند یک روزه دیگری را و اینطور نیست که همه جا حتما متوجه بر ترتب باشد و معصیت در آن لحاظ شود، رفته مسافرت و روزه ماه رمضان که بر او واجب نیست نیت غیر ماه رمضان کند، معمولا نمی گویند و فتوا بر این نیست، فتوا بر این است که ماه رمضان غیر رمضان نمی شود.
حالا اگر نذر کند چه؟ حالا می گوییم فرض بر اینکه در ماه رمضان روزه غیر رمضان نمی شود حالا اگر نذر کرد که در سفر در این روز دوشنبه روزه بگیرد، این چه اشکال دارد؟ روزه در سفر نیست ولی نذر اگر کرد همه قبول دارند که این روزه درست است، دو جور هم نذر می شود یک وقت می گوید للله علیّ که روز دوشنبه در سفر روزه بگیرم، گاهی هم نمی گوید در سفر می گوید مطلقا نذر کرده است که روز دوشنبه مطلقا، مطلقا یعنی چه سفر باشم و چه حذر روزه بگیرم، این اشکال ندارد، در فقه هست و فتوا هم بر آن هست و اینجا معصیت هم نیست.
پس اینکه به طور کلی مرحوم سید و خیلی ها تقریبا اکثر محشین مشهور بر این است ماه رمضان ظرف غیر رمضان نیست و مطلقا روزه های دیگر باطل است این اگر در وطن است از باب ترتب، اگر در سفر است این عصیان هم نیست، نیت کند روزه غیر ماه رمضان در سفر، می خواهد هیچ مشکل نباشد نذر کند، للله علیّ که فلان روز سفرا و حذرا هرچه که باشم می خواهم روزه بگیرم روزه غیر ماه رمضانی.
مسأله بعدی مرحوم سید اینطور دارند نذر کرد روزه یک روز معینی را امروز را للله علیّ که روزه بگیرم می فرمایند که کافی نیست که روزه بگیرد و نیت روزه کند باید بگوید روزه ای که الآن می گیرم روزه وفاء به نذری است که انجام دادم، نیت کند که روزه نذر است تا جای او حساب شود، اگر نیت غیر نذری کند اگر با غفلت است یادش نبوده که نذر کرده است می گویند اشکال ندارد و جای نذر حساب می شود ولی اگر چنانچه با علم و عمد است یعنی می داند که نذر کرده است امروز روزه نذری باید بگیرد اما در عین حال نیت غیر نذری می کند می گویند این اشکال دارد، قبلا نذر کرده که امروز روزه بگیرم ولی وقتی می خواهد روزه بگیرد نیت می کند غیر روزه را یک وقت روی غفلت است می گویند اشکال ندارد یک وقت است که علما و عمدا می داند امروز را نیت کرده است نذر کرده است که روزه بگیرد و می داند که باید هم این کار را کند در عین حال علما و عمدا نیت غیر روزه می کند می گویند این اشکال دارد به نذرش عمل نکرده است خواه نا خواه کفّاره هم دارد.
این تابع همان بحثی است که قبلا گفتیم آیا نذر تعبدی است یا توصّلی، عرض کردم صیغه نذر تعبّد را نمی رساند می گوید عمل کنید این کار را باید انجام بدهی، انجام دادم ندارد للله انجام بدهی، یک وقت متعلق عبادی است عبادت باید با نیت باشد و قصد تقرب باشد، یک وقت است متعلق عبادی نیست، نذر کرد گفت للله علیّ که امروز سیگار نکشم اصلا یادش نبود و نکشید این تمس نذر است، کفّاره دارد این طور که نیست کار خلافی نکرد تا کفّاره داشته باشد پس نذر توسلی است.
یک شبهه ای آقایان دارند که در کتاب ها زیاد است می گویند که شاید در محشین عروه هم هست ما هم در معلقات آورده ایم به نقل از دیگران، می گویند وقتی شما نذر می کنید نه در آن لام ملکیت است للله علیّ اگر لام ملکیت است پس امروز را شما تملیک کردید به خدا پس مال شما نیست وقتی مال شما نیست چطور می خواهید امروز عمل غیر نذری انجام دهید، للله گفتید و این یعنی ملک خدا، اگر ملک خداست دیگر ملک شما نیست وقتی ملک شما نیست چطور می خواهی شما انجام دهی، مال خداست بنابراین طبق آن چیزی که خدا گفته است باید انجام دهی در ما نحن فیه نیت روزه نذری، غیر نذری دیگر نمی توانی بگیری چون مال شما نیست تا انجام دهی، عینا مثل کسی که اجیر شده است که برای شما بنّایی کند می گوید وقت امروز من برای شما و قرار اجاره می بندد می گوید وقت امروز من برای شما آن وقت برود قرار با یک جای دیگر ببندد این نمی تواند برای اینکه امروزش را فروخته است این حرف آقایان است که خیلی به این تمسک کرده اند.
جوابش این است که اولا اگر این درست است فرق بین علم و عمد جهل و نسیان نیست، آقایان می گویند اگر غفلت داشت که امروز نذر کرده است که روزه بگیرد حالا غفلتا غیر نذر را انجام داد می گویند اشکال ندارد و غفلت بوده است اگر لام ملکیت است مال این نیست چطور می خواهد انجام دهد چه غفلت و چه غیر غفلت، آن اجیری که مثال زدیم برای بنایی غفلتا رفت با دیگری انجام داد با اینکه اجیر شده بود برای زید رفت با عمرو قرارداد بست آنجا دیگر علم و جهل و این موارد فرقی نمی کند، مال زید بوده بی خود رفته است با عمرو.
به علاوه منظور از لام ملکیت در اینجا فرض ما این است ما گفتیم می خواهیم از باب ترتب درست کنیم، این را داده به خدا حالا می گوید می خواهم معصیت کنم و از خدا پس بگیرم فرض ترتب را داریم می گوییم که اگر معصیت کرد و عمل به وظیفه نکرد بنا دارد که عمل نکند خوب گناهش را کرده است آن وقت یک روزه دیگری انجام دهد فکر کنم با این زمینه نباید اشکال داشته باشد. بعضی آقایان تعرضشان این است لو کان حقیقة النذر التملیک اگر حقیقت نذر ملکیت خدا هست کما هو زائل یشکل التقرب به لامرٍ آخر و لو غفلتاً نمی شود تقرّب پیدا کرد برای چیز دیگری و لو با غفلت نظیر صوم ماه رمضان نمی شود چیز دیگری انجام داد، این حرف درست است اگر به ملکیتش تمسک می کنید بین علم و عمد و جهل و اینها نباید فرق بگذارید ولی آقایان فرق می گذارند، اگر می گویید لام ملکیت در نذر است و لام ملکیت یعنی غیر این کار شما نمی توانی انجام دهی پس فرق بین علم و عمد و جهل و نسیان اینها نیست، غفلت با علم و عمد فرق نمی کند درحالی که آقایان فرق می گذارند.
و دیگری اینکه قبول داریم لام ملکیت است می گوید مال خداست ولی فرض این است که این می خواهد معصیت کند و به خدا ندهد حالا عینا فرض کنید مثلا البته تا حدودی شبیه این است عین آن نیست، یک کسی بدهی دارد به زید پول هم دارد، وظیفه اش این است باید بدهد به زید اما اگر به زید نداد همین پول را رفت بستنی خرید و خورد حالا این مالک بستنی نمی شود؟ ربطی به آن ندارد.
اجمال قضیه اینکه صرف نذر موجب نمی شود که ما نتوانیم کار دیگری انجام دهیم البته مرحوم سید نمی گوید حتما باطل است می گوید اشکالٌ پیداست که ایشان هم مردّد در این زمینه هست.
مسأله هشتم باز مرحوم سید فرع دیگری عنوان کرده است اگر کسی هم قضاء ماه رمضان امسال را دارد و هم قضاء ماه رمضان سال قبل را دارد، آیا باید نیت کند که من روزه می گیرم قضاء امسال یا قضاء پارسال یا اینکه فرق نمی کند؟ مرحوم سید می گوید هیچ فرقی نمی کند و تعیین لازم نیست همین طور نیت کند که روزه قضائی می گیرم دیگر لازم نیست نیت کند که روزه امسال یا پارسال می گیرم خدا خودش حساب می کند، مجموعا مثلا شصت روز روزه بدهکاری دارد حالا یکی کم شد حالا برای امسال باشد یا سال قبل فرقی نمی کند.
بعد می فرمایند که همین طور اگر دو نذر به عهده اش است، نذر کرده است ده روز روزه و بعدا هم نذر کرده ده روز روزه و بیست روز روزه بدهکار است حالا نیت می کند یک روز روزه نذری، لازم نیست بگوید نذر اول یا نذر دوم خود خدا اینجا حساب می کند و کم می کند، دو کفّاره به عهده اش است حالا روزه می گیرد به نیت کفاره ها فرق نمی کند و تعیین لازم نیست این نظر مرحوم سید(ره) است.
ایشان خوب بود که یک قیدی می زد و آن اینکه بگوید در صورتی که اختلاف در اثر نباشد اگر اختلاف در اثر باشد اینجا باید معین کند مثلا فرصت کم است تا ماه رمضان آینده اگر قضاء ماه رمضانی است که هنوز یک سال نشده است این اگر نگیرد کفاره به عهده اش می آید، برای اینکه کفّاره تأخیر به عهده اش نیاید باید نیت کند قضاء رمضان امسال را می گیرم پس تعیین می خواهد، اینکه سید می گوید تعیین نمی خواهد برای آنجایی است که اختلاف در اثر نباشد اگر اختلاف در اثر باشد باید تعیین کند.
در دو نذر هم مرحوم سید می گوید اگر دو نذر کردید حالا روزه می گیرید به نیت یکی از این نذرها معین نمی کند، دو ده روز به عهده دارید نذرا لازم نیست بگویید برای ده روز اول یا ده روز دوم خود خدا حساب می کند و یک روز کم می کند. نذرها یک فرق هایی باهم دارند همان طور که نذر با کفاره و با روزه ماه رمضان فرق دارد، نذر با روزه مستحبی به طور مطلق فرق دارد، خود نذرها هم با همدیگر بعضی فرق دارند مثلا یک نذر زجر داریم و یک نذر شکر داریم، یک وقت است می گوید ان رزقتُ ولداً ده روز روزه می گیرم نذر شکر، یک وقت است می گوید اگر بعد از این سیگار کشیدم ده روز روزه می گیرم نذر زجر، اینها شاید دو نوع نذر باشد بعضی از مراجع قبلی(ره) جمیعاً شدیدا عصبانی می شد سر درس هم گاهی شدت عصبانیت به خرج می داد، در همین جا هم درس گفته اند قدیم الایّام بعد ایشان نذر کرد که اگر از این به بعد عصبانی شدم ما شنیدیم سه روز و بعضی گفتند بیشتر روزه بگیرم برای اینکه دیگر این کار را نکند، نذر زجر آیا با نذر شکر یک حقیت هستند یا دو حقیقت؟ آیا این مثل نماز ظهر و نماز عصر است؟ هردو نماز هستند و هردو هم چهار رکعت هستند اما یکی عنوان ظهر است و یکی عنوان عصر است، نمی گوییم حتما این مثل ظهر و عصر است ولی محل شبهه است لذا ما در معلقات عروه داریم الاحوط به احتیاط وجوبی این است که معین کند در این اختلاف موارد را منتهی اختلاف موارد دو جور است یک وقت نوعی است و یک وقت صنفی، نوعی مثل همین است که مثال زدم نذر زجر و نذر شکر دو نوع نذر است اما گاهی دو صنف نذر است نه دو نوع نذر مثلا دو نذر کرده است یکی اینکه اگر موفق شدم بروم کربلا روزه بگیرم یکی هم گفته است اگر بچه دار شدم روزه بگیرم هردو نذر شکر است اما در دو مورد است و صنفا فرق می کند.
ما در آن قسمت اول که اختلاف نوعی است احتیاط وجوب کردیم تشبّها به موارد دیگر و در اختلاف صنفی را گفتیم مستحبی که احتیاط کند، مرحوم استاد مرحوم امام در حاشیه عروه ظاهرش این است که در هردو مورد چه اختلاف نوعی و چه اختلاف صنفی واجب دانستند که معین کند خلاصه ما می گوییم در اختلاف نوعی که در حقیقت دو ماهیت و دو حقیقت هستند مثلا یک روزه برای ظهار است و یک روزه برای کفاره است این ها چطور است؟ همان طور که اینجا دو نوع هستند نذر هم یک نذر زجر و یک نذر شکر این ها را می توانیم بگوییم دو نوع هستند نمی گوییم قطعا ولی احتمال به این معنا هست احتیاط این است که این را معیّن کند، در صنفی هم که هردو شکری است ولی فرق می کند یکی زیارت و یکی رزقتُ ولداً بهتر است که آنجا هم انجام شود.
مسأله دیگری مرحوم سید عنوان کرده است، عبارت ایشان این است اذا نظر صوم یومٍ خمیس معیّن نذر کرده است روز پنجشنبه این هفته روزه بگیرم قبلا هم یک نذر دیگری کرده بود نذر صوم یومٍ معین من شهرالمعین نذر کرده بود که روز دهم ماه ربیع الاول روزه بگیرم بعد به هم خورد به هم تطبیق خورد یعنی پنجشنبه شد همان دهم حالا اینجا دو روزه بگیرد یا یک روزه؟
مرحوم سید در عروه دارند یکفیه صوم واحد یک روز روزه کافی است عینا مثل این است که گفته است اکرم عالماً بعد هم گفت اکرم هاشمیاً حالا یک عالم سید پیدا شده است فرقی نمی کند در این جهت می گویند اگر یک روز روزه گرفت هر دو نذرها ساقت است اگر قصد هردو را داشته باشد ثواب هم برده است اینجا از آن جاهایی است که سید تصریح می کند کانّه ظاهر عبارت نذر توسلی است نه تعبدی، اگر نیت هر دو را داشته ثوابش را هم برده است اگر نیت یکی را داشت ثواب یکی را برده است ولی علی ای حال به هر دو نظر عمل شده است پس نذر با غفلت ساقت شده است یعنی پس بنابراین تعبدی نیست و توسلی است.
منتهی سید یک مطلبی را اضافه می کند می گوید اگر نیت نذر کرد قصد یکی کرد ثواب بر آن یکی می برد اگر قصد هر دو را کرد ثواب بر هر دو می برد. یک مطلبی ما بگوییم و آن این است که اینکه دو نذر کرده است در صورتی است که دو عبارت، دو مطلب و دو حقیقت مد نظرش باشد اما اگر هر دو اشاره به یک چیز است عنوان مشیر به آن روز معینی که در ذهنش است مثلا یک روز معینی است که بچه دار شده است چه نذر ده ربیع و چه نذر پنجشنبه آینده هر دو منظورش انطباق بر آن بوده، دو نذر است به حسب ظاهر ولی دو عبارت است بر یک حقیقت اینجا مسلّم است که یک روزه کافی است که در حقیقت یکی بوده ولی اگر واقعا دو چیز روده است، هر دو عنوان مشیر به یک نذر ثالث نیست بلکه دو چیز هستند و دو حقیقت اند و دو نذر است منتهی در عین حال چون نذر را توسلی می دانیم وقتی این یک روز را روزه گرفت منطبق الیه هر دو بوده بنابراین همان طور که سید گفته است یکفی نذرٌ واحد و حمس هم یک حنس حساب می شود.
اگر چنانچه قصد هیچکدام را نکرد این چطور است؟ نذر کرده بود پنج شنبه این هفته روزه بگیرد و نذر کرده بود که دهم ربیع الاول هم روزه بگیرد بعد دید پنجشنبه همان دهم است حالا اگر اصلا روزه نگرفت دو کفاره بدهد یا یکی؟ مرحوم سید می فرمایند که دو کفاره ندارد، یک قدری این محل حرف است. اگر نذر را توسلی کامل می دانیم باید بگوییم که این یک حنس شده است ولی اگر دو نذر کرده و حقیقتا دو ماهیت بوده، دو عبارت بوده عنوان مشیر هم نیست و واقعا دو ماهیت بوده این ممکن است در ذهن بیاید که دوتا باشد، مرحوم امام(ره)، مرحوم آقا سید جمال گلپایگانی، مرحوم آقای حکیم این ها در حاشیه عروه تصریح دارند که دو کفاره می خواهد، آیا اینجا همین طور است؟
چهار‌شنبه 6 بهمن 1395
|
