یک مسأله ای را هم در کتاب های فقهی شیعه ذکر کردند و هم در کتاب های فقهی اهل تسنن شاید که آن ها هم جلوتر عنوان کردند، مسأله این هست که اگر کسی نذر کرد که روز آمدن زید مثلا معتکف باشد عبارت مغنی ابن قدامه این طور هست، در صفحه 158 جلد 3 مغنی لو نظر اعتکاف یوم قدوم فلان اسم نبرده است آن وقت این ها مسأله را بردند روی اینکه حالا اگر نذر کرد روز آمدن فلان کس معتکف باشد اگر آن شخص نیامد مسأله چه می شود؟ اگر آمد وسط روز آمد مسأله چه می شود؟

در فقه شیعه شقوق بیشتری ذکر کردند و بیشتر بحث را بردند روی علم طرف، اگر نذر کرد که روز آمدن فلان کس معتکف باشد حالا می داند چه روزی او می آید یا نمی داند و اگر می داند او می آید قبل الفجر یا بعدا می آید، این گونه عنوان کردند، اگر می داند که زید می آید و قبل الفجر هم می آید این مشکلی نیست، می داند زید مثلا روز دوشنبه می آید این هم آن روز معتکف است از اول طلوع تا سه روز معتکف ولی اگر چنانچه نمی داند که زید چه موقع می آید، اگر نداند که زید چه موقع می آید آن وقت اینجا چه می شود؟ وقتی نمی داند پس اعتکاف معلوم نیست نذر کرده که اگر فلان کس از سفر آمد در آن روز آمدنش این معتکف باشد اما نمی داند چه روزی از سفر می آید لذا گفته اند که این باطل است.

مرحوم سید هم در همین عروه این گونه عنوان کرده است لو نذر اعتکاف یوم قدوم زید بطل الّا أن یعلم قدومه قبل الفجر مگر اینکه قبل از طلوع فجر مطلّع شود که او آمد این فتوایی است که ایشان دارد و دیگران در کتب معمولا این گونه دارند بعد می گوید که اما اگر نذر کند که روز دوم آمدن زید معتکف باشد این مشکلی نیست برای اینکه روز اول وسط روز بود که هیچ ولی روز دوم یعنی از فردای آمدن او این معتکف باشد، وقتی آمد معلوم می شود روزش معیّن و از اول طلوع فجر هم هست پس مشکلی از این نظر نیست، این عبارتی است که مرحوم سید در عروه دارد.

اینجا اولا دخالت طلوع فجر برای این است که اعتکاف باید از اول طلوع باشد سه روز پیاپی است حداقل ولی قبلا گفتیم که دو جور اعتکاف داریم، یک اعتکاف اصطلاحی فقهی آن از اول طلوع فجر هست حداقل تا سه روز، یک جور هم داریم اعتکاف نه به معنای اعتکاف مُصطلح شرعی توقّف در مسجد ثواب دارد انسان برود در مسجد بنشیند حالا قرآن بخواند، عبادت کند یا این کار را هم نکند، نفس بودن در مسجد این ثواب دارد و اگر نذر کند نذرش درست است، نذر کند که چند ساعت در مسجد توقف کند بنابراین خوب است اعتکاف را به دو قسمت تقسیم کنیم اعتکاف مصطلح و اعتکاف به معنای مطلق اللفظ والمکث فی المسجد، اعتکاف مصطلح حتما باید از طلوع فجر باشد اما اعتکاف به معنای مطلق اللفظ و المکث خیر، نذر کند که دو ساعت در مسجد بنشیند این هم معتبر است پس دخالت فجر به خاطر اعتکاف مصطلح هست نه مطلق اللفظ و المکث.

اما یک مطلب دیگر اینکه گفتند می داند که او می آید یا نمی داند، یک وقت است می داند که روز دوشنبه قرار است بیاید و یک وقت است که معلوم نیست بعد هم متوجه نمی شود که چه روزی بود بعد یک دفعه متوجه می شود که زید آمده است آن وقت چه موقع آمده است معلوم نیست این هم نذر کرده بوده که روز آمدن او معتکف باشد در این صورت سید در عروه دارد که این اعتکاف باطل است برای اینکه نذر مجهول است و بنابراین این قبول نیست.

بعضی خواستند بگویند شاید در محشین عروه هم هست و ما هم در معلقات داریم که تمسک کنیم به علم اجمالی، این نذر کرده است که روز آمدن زید معتکف باشد و نمی داند زید چه روزی می آید و بعدا هم نمی داند چه روزی آمد الآن نمی داند چه روزی می آید به علم اجمالی عمل کند، نمی داند زید روز یک شنبه یا دو شنبه یا سه شنبه می آید، هر سه را به عنوان روز اول انجام دهد و آن وقت سه روز هم باید معتکف باشد از باب علم اجمالی، نذر کرده که روز قدوم زید معتکف باشد این نمی داند روز قدوم زید چه روزی است آن روز واقعی را باید معتکف باشد بین سه روز مردد است به علم اجمالی عمل کند، آن موقع نفهمید و بعدا فهمید که یک روز آمده این زید اما باز نتوانست تحقیق کند که یک شنبه بوده یا دوشنبه یا سه شنبه علم اجمالی می گوید هر سه را بگیر از باب قضاء اگر نذری باشد که قضاء دارد حالا ببینیم به علم اجمالی عمل کردن در این جهت درست است؟

بعضی آقایان می خواهند بگویند فرق است بین اطراف علم اجمالی در تدریجیات در زمان، در حرکت و مانند این ها و بین علم اجمالی در دفعیات این ها فرق می کند، در تدریجیات می شود اصل جاری کرد اما در دفعیات نمی شود اصل جاری کرد توضیحاً اگر یقین دارد یا این ظرف نجس است یا آن ظرف نجس است نمی تواند اصل جاری کند، اصل عدم نجاست این معارض است با اصل عدم نجاست او با هم تعارض می کنند برای اینکه علم اجمالی دارد یکی از این دو ظرف نجس است، آن وقت چطور اصل عدم نجاست در هر دو طرف جاری کند این در دفعیات نمی شود.

در تدریجیات مثل حرکت، مثل زمان می گویند نه همه این ها که باهم حاضر نیستند زمان امروز امروز است فردا نیست امروز، زمان فردا هم امروز نیست بنابراین این طور نیست که همه حاضر باشند و ما هم اصل در همه اطراف جاری کنیم، تدریجیات زمان این گونه است بنابراین ما می توانیم اصل جاری کنیم برای امروز که امروز نیامده است می گویید فردا هم ممکن است اصل جاری کنیم فردا که نیست الآن، بخواهیم مثالی بزنیم مثل اجراء اصل در اطراف علم اجمالی که مورد ابتلاء نیست یا ظرف خانه ما نجس است یا ظرف خانه رئیس جمهور آمریکا آن محل ابتلاء که نیست بنابراین در این می توانیم اصل جاری کنیم، گفته اند در اطراف علم اجمالی آن جایی که محل ابتلاء نیست اینجا اصل تعارض ندارد اصل جاری کنیم، اساساً یک بحث دیگری مطرح است و آن این است که علم اجمالی نسبت به همه اطراف منجّز است؟ ما به خاطر علم اجمالی نمی توانیم اصل جاری کنیم یا خیر اصل اگر تعارض کرد باهم جاری نمی شود به خاطر تعارض اصول نه به خاطر علم اجمالی، علم اجمالی فقط در متعلّق خودش اعتبار دارد، متعلّقش همان مخالفت قطعی است، علم داریم که یا این نجس است یا آن نجس است پس بگوییم هر دو پاک است نمی شود، علم اجمالی راجع به پاکی هردو اعتبار ندارد به عبارت دیگر علم اجمالی در مخالفت قطعیه یقیناً معتبر است اما در موافقت قطعیه خیر، در موافقت قطعیه اعتباری ندارد، علم اجمالی می گوید یقین دارد یا این ظرف نجس است یا آن یکی نجس است اما از هردو اجتناب کن به چه جهت، علم اجمالی در متعلّق خودش معتبر است، متعلّق خودش جامع است یعنی می دانید احدهما نجس است پس احدهما باید اجتناب شود نه هر دو وجه اجتناب شود، علم اجمالی روی این دید این گونه است، علم اجمالی بیش از متعلّق خودش اعتبار ندارد، متعلّق خودش عبارت است از نجاست احد ظرفین نه نجاست هردو، علم اجمالی ندارد به نجاست هردو بلکه به نجاست احدهما دارد پس مخالفت قطعیه نباشد شود اما موافقت قطعیه که از هردو باید اجتناب کرد این مفاد علم اجمالی نیست.

اگر این گونه شد پس در علم اجمالی مشکل ما در اجراء اصول است یعنی عندالتعارض الاصول مشکل داریم و الا از نظر خود علم کاری ندارد فقط می گوید مخالفت قطعیه نکن.